O'zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi



Download 17,4 Kb.
bet5/5
Sana26.02.2022
Hajmi17,4 Kb.
#469872
1   2   3   4   5
Bog'liq
Turdiyev Inomjon harbiy san\'at tarixi mustaqil ish

Ҳарбий истеҳком - кўрғонлар.
Ҳарбий истеҳком - кўрғонлар. Минтакада ҳарбий мудофаа иншоотларини куриш анъанаси кўп асрлик тарихга эга бўлиб, чегара чизиқларида мустаҳкамланган манзилгоҳлар ва яшириниш учун мўлжалланган калъалар, қасрлар ва ҳукмдорларнинг кароргоҳлари барпо этилгани шундан далолат беради. Чорвадорлар жамиятида кўчманчи давлатларнинг вужудга келиши билан ҳарбий иншоотларнинг аҳамияти янада ортди113. Чорвадорлар империяларнинг сув ёки куруклик йўллари бўйлаб унча катта бўлмаган истеҳкомлар қад кўтаради. Бирок бундай истеҳкомларнинг қеч бирида аҳоли доимий яшаган эмас, улар факат жанг вақтларида захира омбори ва мудофаа жойлари вазифасини ўтаган"4. Хоконлик воҳа давлатларини бошкариш учун уларнинг худудида харбий гарнизонлар курган. Ана шундай гарнизонлардан бири Бешбалик шаҳри бўлган. Ёзма манбаларда келтирилишича, Ғарбий турк хукмдорларидан бири хоқонликка хирож ва солик етказиб турган Гаочанни қўриқлаш максадида Бешбаликда гарнизон курдирган. Гаочандан 125 км шимолда жойлашган мазкур гарнизон ўз жойлашувига кўра, ташки хавфлардан ҳимоялаш учун стратегик жиҳатдан кулай бўлган115. Хоконлик қўшинларига мўлжалланган махсус кароргоҳ шаҳар-қалъалар мавжуд бўлган. Ана шундай кароргоҳ ва гарнизонлардан яна бири - Жабғукат (Окота шаҳар харобаси) шахри эди. Жабгукаг Бинкатдан шимол томонга олиб борадиган ўрта аср савдо йўлида жойлашган илк шаҳарлардан бири бўлиб, «чиройли бу шаҳар, қадимда Чочнинг харбий лагери - лашкаргохи эд и » "\ «ички мудофаа деворига эга харбий лаш каргоҳ»"7. Истахрий Чочдан Илоққа олиб бо рувчи йўлдан шаркда, Турк дарёси (Чирчик) водийсида жойлашган бўлиб, Чоч воҳаси Турк хоконлиги таркибига кирган пайтда (VI-VII асрлар) илк турк хукмдорлари қароргоҳи сифатида барпо этилган. Жабгукатнинг качон ва ким томонидан барпо килинганлиги хакида турлича фаразлар бор. Масалан рус шаркшунос олими В.В. Бартольд Тошкент якинидаги собиқ Ниёзбек калъаси ўрнида бўлган ушбу шаҳар номини туркча ябғу (жабгу) унвони билан боғлаган ва лугавий жихатдан «Жабғу шаҳри» деган маънони англатади, деган тахминни илгари сурган"*. Ю.Ф. Буряков хам хон кароргоҳи ўрнидан кад ростлаган туркий номдаги шаҳарлардан бири бўлган, деб хисоблайди. Маълумки, 555 йилда Эфталитлар ва Турк хоконлиги орасидаги чегара Сирдарё хавзалари ва Тошкент воҳаси ҳисобланиб, манбаларга кўра, VI асрнинг 60-йилларида Истами эфталитларга карашли худудлардан дастлаб Чоч вохасини қўлга киритган эди119. Айнан шу вокеалар билан боглик холда Жабгукат дастлаб харбий максадлар (кўшин сақлаш, кўшиннинг ҳарбий тайёргарлиги ва ҳ.к.) учун мўлжаллаб курилган бўлиши ҳам мумкин. Истеми бошчилигидаги туркларнинг эфталитларга карши кейинги юришларида Жабгукат харбий база, истеҳком вазифасини ўтаган бўлиши мумкин. Бу каби харбий кароргох-кўргонлар нафакат харбий максадларда, балки вазият талаб килганида маълум вақг олий хукмдорларнинг хам яшаш жойлари хисобланган. Шунингдек, урушлар пайтида унинг атрофидаги чорвадор ахолига яшириниш имконини берган.


Хулоса
Турк хоконлигида харбий ютуклар минтақадаги бошка давлатларнинг харбий иш ривожига катта таъсир кўрсатган. Византиялик харбий мутахассис Маврикий (VII аср биринчи ярми) ўзининг «Стратегикон» номли асарида Византия қўмондонларига доимо авар ва туркларнинг тажрибасини кўллаш зарурлиги кайд этилган. Ушбу насиҳатлар, энг аввало, курол-ярогларга тегишли бўлиб, хусусан: «Жангчининг кийими худди аварларникидек, кенг, узун ва чиройли бўлиши керак» ёки «...отларнинг тумшуғи ва кўкраги худди аварларники сингари курок бўлаклари билан бўлса хам копланган бўлиши керак, улар, айникса, жанг вақтида олдинда бўлувчи отлиқларнинг отларини бўйин ва кўксини ҳимоялаб турсин. Эгар устида иккита темир узанги, аркон ва озиқ-овқат учун копчик бўлиши керак. Отнинг белида тўртта, бошида ва иягида биттадан попуги бўлиши керак». Шунингдек, «чодирлар аварлар ва туркларникига ўхшаб яхшилаб тикилиши керакки, чунки шундай чодирлар хам чиройли, хам кулайдир»121 деб уктирилган. Демак, юқорида кўриб чикилган маълумотлардан кўринадики, хоқонлик ўз даврида харбий жиҳатдан илғор бўлган. Унлик тизимга асосланган мунтазам қўшин, яъни асосан ҳар бири 10 минг нафар жангчи билан таъминловчи «Ун ўқ» тузилмаси доимий равишда хозир бўлган 100 минглик қўшин мавжуд бўлган, хоконлик унинг кўп сонли, интизомли ва тезкор отлик кўшинга эга бўлганлиги, ўз даврининг кудратли давлатларидан бирига айланишига айланишига имкон берган. Шу сабабли, Турк хоконлиги кудратли Сосонийлар Эрони, Византия ва Хитой устидан маълум муддат устунлик килишга ва доимий равишда ўз худудини кенгайтириб боришга муваффак бўлган. Гарчи Турк хоконлигининг бутун сиёсий тарихи харбий юришлар ва кабилалараро урушлар билан тўла бўлишига карамай, у Жунгориядан то Қора денгизгача бўлган улкан худудда туркий кабилаларнинг ўзаро уюшишига замин яратди ва катор туркий тилли халклар этно-маданий муҳитининг шаклланишини таъминлайди122. Хоконликнинг кучли харбий ташкилоти эса Хитой ва Эроннинг тажовузкорона ниятларига тўскинлик кила олди, VIII асрдаги араб халифалиги босқинига ҳам каттик каршилик кўрсата олди.
Фойдаланган адабиётлар


1.Тактика и стратегия. Перев. капитана Цыбыш ева. СП б..
2.И ктибос В .И .Распоповага кура: Распопова В.М. Согдийский город и кочевая степь...
3. Кляшторный С.Г. Д ревнетю ркская письменность п культура пародов Ц ентральной Азии //Т ю ркологи ческий сборник


4.Худяков /ОС. Д ревние и средневековые ф ортиф икационны е сооружения в Ю жной С ибири и Ц ентральной А зин / В оенное дело и средневековая археология Ц ентральной Азии. Кемерово,
5.Худяков Ю.С. Древние и средневековые ф ортиф икационны е сооруж ения...
Download 17,4 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish