O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug'bek nomidagi o'zbekiston milliy universiteti

 
GRAMMATIK MA'NOLARNI IFODALOVCHI SINTETIK VA ANA-
LYTIK VOSITALAR. 
SINTETIK VA ANALITIK TILLAR 
 
Tillardagi grammatik ma'nolar sintetik va analitik vositalar yordamida 
ifodalanadi. 
Sintetik 
(grekcha 
synthesis
– birga yig'moq) usul grammatik ma'no-
ning so'zning tarkibida ifodalanishi va bir yo'la so'z o'zining leksik ma'nosi va 
grammatik ma'nosini qamrab olishi bilan izohlanadi. Grammatik ma'nolarni ifo-

---

- 119 - 
dalovchi sintetik vositalarga reduplikatsiya (takror), urg'u, affiksatsiya, ichki 
fleksiya kabilar kiradi. Masalan, xizmat-chi-lar-i-miz-da-gi so'z shaklida -
chi 
– 
so'z yasovchi affiks, -
lar 
– ko'plik qo'shimchasi, -
i 
– egalik affiksi, -
miz 
– 1-
shaxs ko'plik shakli, -
da 
– o'rin-payt kelishigi qo'shimchasi, -
gi 
– shaxsga 
tegishli affiks mavjud. Bu so'z shaklida bir yo'la uning leksik ma'nosi (xizmat) 
va grammatik ma'nolari (turli affikslar yordamida) o'z ifodasini topgan. 
Grammatik manoni analitik yo'l bilan ifodalashda (grekcha 
analysis
– 
bo'lakka bo'lish, qismlarga ajratish) so'zning leksik ma'nosi bir so'z bilan ifoda-
lansa, uning grammatik ma'nosi boshqa so'z orqali beriladi va har ikki so'z bir 
grammatik shaklga tegishli bo'ladi. Masalan, ingliz tilida ko'plik shaklini ifo-
dalovchi shall go, will do fe'l shakllarida shall/will kelasi zamonni ifodalashda 
qo'llanuvchi yordamchi fe'llar hisoblanadi, go, do fe'llari mustaqil ma'noga ega 
bo'lgan fe'llardir. Lekin ularning har ikkisi bir grammatik ma'no, ya'ni kelasi 
zamon shakliga tegishlidir. Sifatlarning qiyosiy darajalarini ifodalashda yaxshi – 
oddiy darajani va yaxshiroq – orttirma darajani sintetik yo'l bilan ifodalaydi, lek-
in bu sifatning kuchaytirma darajasi juda kuchli shaklida analitik yo'l bilan ifo-
dalangan. Turli tillarda bir yo'la sintetik va analitik yo'l bilan grammatpk 
ma'noni ifodalash mumkin. Lekin ularning qaysinisi ko'proq qo'llanishiga ko'ra, 
ya'ni sintetik vositalar ko'proq ishlatilsa bu tilni sintetik, analitik vositalar 
ko'proq qo'llansa, analitik til deb ataladi. Shu jihatdan qadimiy tillardan bo'lgan 
lotin, sanskrit, qadimiy slavyan, qadimiy grek tillari sintetik tillar hisoblanadi. 
Ingliz, fransuz, bolgar, hozirgi grek va hind tillari analitik tillardir.