O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

4.2. Tabiiy suvlar va ularning kimyoviy tarkibi 
Tabiatda  kimyoviy  toza  suv  deyarli  uchramaydi,  uni  faqat  laboratoriya 
sharoitida  hosil  qilish  mumkin.  Bunday  suv  rangsiz  va  hidsiz  bo‘lib,  mazasiz 
bo‘ladi. Tabiatdagi suv tarkibida doimo ma’lum miqdorda turli xil erigan moddalar 
bo‘ladi. 
Bug‘simon  ko‘rinishdagi  suv  asosan  N
2
O  ifodasiga  ega  bo‘lgan  oddiy 
molekulalardan iborat bo‘ladi. Oddiy, boshqa molekulalar bilan birlashmagan N
2
O 
molekula 
gidrol
  deb  ataladi.  Ikki  oddiy  molekulalar  birlashgan  birikma  (N
2
O)
2 
­ 
digidrol
 deb, uch molekulalisi (N
2
O)
3
 esa 
trigidrol
 deyiladi. 
Suyuq  holatdagi  suv  gidrol,  digidrol  va  trigidrollarning  aralashmasidan 
iborat bo‘ladi. Suvning harorati o‘zgarishi bilan oddiy va birikmalarga birlashgan 
molekulalar  nisbati  ham  o‘zgarib  turadi.  Masalan,  muz  asosan  trigidrol 
molekulalaridan  iborat  bo‘ladi.  Suvning  xossasidagi  ba’zi  anomal  o‘zgarishlar 
muzning shunday strukturasi bilan bog‘liqdir. 
Yuqorida  qayd  etilganidek,  suv  vodorod  bilan  kislorodning  eng  oddiy 
birikmasidan  (H
2
O)  iborat  bo‘lib,  o‘ziga  xos  bir  qancha  xossalarga  egadir.  Bu 
xossalar  suvning  tuzilish  xususiyatlari  bilan  aniqlanib,  u  esa  o‘z  navbatida  suv 
molekulasining qanday birikkanligiga bog‘liqdir.  
Suv  molekulasida  og‘irlik  bo‘yicha  11,11  foizi  vodorod  va  88,89  foizi 
kislorod bo‘lib, u 2 atom vodorod va 1 atom kisloroddan iborat bo‘ladi. Molekula 
teng  tomonli  uchburchak  ko‘rinishida  bo‘lib,  uning  105  gradusli  cho‘qqisida 
kislorod atomi, asosida esa 1 ta dan vodorod atomi joylashgandir. 
Suvdagi  barcha  molekulalar  ham  bir  xil  atom  og‘irligiga  ega  bo‘lmaydi. 
Odatdagi  suv  molekulalarining  atom  og‘irligi  18  ga  teng  bo‘lsa,  ba’zilariniki  19; 
20; 21 va hatto 22 ga teng bo‘ladi. Bunga sabab atom og‘irligi 16 ga teng bo‘lgan 

---

 
58 
kisloroddan  tashqari atom  birligi  18  va  19  li  kislorod  va  atom  og‘irligi  1  bo‘lgan 
vodoroddan  tashqari,  atom  birligi  2  va  3  li  vodorod  atomlari  ham  bo‘ladi. 
Kimyodan  ma’lumki,  shunday  bir  xil  elementning  og‘irroq  atomlari 
izotoplar
 
deyiladi. 
Murakkab tajribalar natijasida, laboratoriya sharoitida, tarkibida vodorod va 
kislorod izotoplari bo‘lgan suv yaratilgan. Bunday