|
chiqindilar kvotasi savdosi
ning tamoyillari
Marrakesh bitimida belgilangan. Bunda savdoda kimlar ishtirok etishi mumkin,
qanday birliklar sotiladi, mamlakatning o‘zida qolishi lozim bo‘lgan zahira kvota
kabilar aniq ko‘rsatilgan. Ayrim mamlakatlar – Evropa ittifoqi, YAponiya, Kanada
hozirning o‘zidayoq o‘zlarining savdo tizimini ishlab chiqishni boshladilar. Evropa
ittifoqida kvotalar savdosi 1 yanvar 2005 yilda boshlandi.
Kioto protokolida transaksiyani hisobga olishning asosiy elementi-ro‘yxatga
olish tizimidir. Har bir mamlakat – Protokol qatnashchisi o‘z milliy registri
(reestr)–ma’lumotlarning elektron bazasini tashkil etishi lozim. Unda kompaniya
va hukumatlar tomonidan Kioto mexanizmi asosida amalga oshirilayotgan
chiqindilar birliklarining barcha ko‘chishlari hisobga olinadi. Milliy registr
mamlakatlar orasida birliklar ko‘chishini hisobga olish mqsadida boshqa registrlar
bilan bog‘lanishi mumkin. Birliklarni sotib olgan mamlakat ulardan Protokol
bo‘yicha o‘z majburiyatini bajarish yo‘lida foydalanishi mumkin.
2005 yilda Sekretariat milliy registrlar bilan bog‘liq bo‘lgan transaksiyalarni
ro‘yxatga olish tizimi - xalqaro hisob «jurnal»i (ITL)ni ta’sis etishi lozim. Bu
jurnalda ko‘rsatilgan tasdiq barcha tarnsaksiyalarning qabul qilingan qoidalarga
mos kelishidan darak beradi.
Kioto sistemasidagi kvotalar savdosining asosiy elementlari hozirdayoq
belgilab qo‘yilgan. Lekin ko‘pgina masalalar, jumladan, 2008-2012 yillardagi
uglerod bozorining mumkin bo‘lgan o‘lchami hozircha noaniq. Bu ko‘pgina
omillarga, avvalo, kelajakdagi chiqindilar miqdoriga va Kioto majburiyatlarini
bajarish bo‘yicha harakatlarning samaraliliga bog‘liqdir. Savdoga qo‘yilishi
mumkin bo‘lgan birliklar miqdori MCHR va PSO doirasida chiqindilarni qanchaga
kamaytirilganligiga bog‘liq. Bundan tashqari ortiqcha kvotalarga ega bo‘lgan
mamlakatlarning mavqei ham muhim ahamiyatga ega. Masalan, iqtisodiyoti-o‘tish
55
davridagi mamlakatlar o‘zlarining ortiqcha kvotalarini sotadilarmi yoki kelajakdagi
majburiyatlari uchun saqlab qo‘yadilarmi?
Bugungi kunda mamlakatlar, o‘zlarining milliy salohiyati va imkoniyatlariga
mos ravishda, Kioto majburiyatlarini bajarishning turlicha yo‘llarini
rejalashtirmoqdalar.
Masalan, niderlandlar chiqindilarni kamaytirishning deyarli yarmini bu
borada o‘zining ichki siyosati va tadbirlarini amalga oshirish hisobiga
rejalashtirmoqda. Majburiyatning ikkinchi yarmi esa Kioto mehanizmi hisobiga
erishiladi. Norvegiya, Daniya, Kanada, YAngi Zelandiya ham shunga o‘xshash
strategiyani rejalashtirmoqda. Boshqa mamlakatlar, masalan SHvetsiya o‘z
majburiyatlarini to‘laligicha ichki imkoniyatlari hisobiga bajarish niyatida.
Fransiya «yashil sog‘liqlar» dan foydalanadi.
Ayrim mamlakatlarda, bajariladigan ish reja va harakat dasturlarini ishlar
chiqishga kelganda, aksariyat hollarda, mahallliy hukumatlar tashabbusni o‘z
qo‘llariga olmoqdalar va iqlim o‘zgarishiga qarshi siyosat va chora-tadbirlarni
markaziy hukumatga nisbatan qat’iy amalga oshirmoqdalar. Bu holat AQSH va
Avstraliya misolida aniq ko‘rinadi. Masalan, Nyu-Jersi va Oregon shtatlari
issiqxona effekti hosil qiluvchi gazlar chiqindilarini kamaytirish bo‘yicha
birinchilardan bo‘lib o‘z maqsadlarini e’lon qildilar. Hozirgi kunda AQSH ning 37
shtati issiqxona effekti hosil qiluvchi gazlar chiqindilarini inventarizatsiya qildilar.
Avstraliya shtatlari ham chiqindilarni kamaytirishini e’lon qildi. YAngi Janubiy
Uels 1996 yildayoq «uglerod» chiqindilari savdosi bo‘yicha qonunchilikni qabul
qildi. Lekin, amaldagi savdo esa markaziy hukumat chiqindilarga cheklash
qo‘ygandan keyingina boshlanadi.
Shunday qilib, Kioto protokoli iqlim o‘zgarishi muammosini jamoatchilik
tomonidan his qilish yo‘lida juda katta ta’sir ko‘rsatdi. Bu holat, hatto, uni
ratifikatsiya qilishdan bosh tortgan davlatlarga ham tegishlidir. Haqiqatdan ham
bugungi kunda Protokol xalqaro jamoatchilikning diqqat markazida bo‘lmoqda.
Protokol nizomlari hozirgi kundayoq ko‘pgina yo‘nalishlarda harakat boshlashga
imkon berdi.
56
Do'stlaringiz bilan baham: |
