O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi mirzo ulufbek nomidagi o‘zbekiston milliy universiteti

daryolar  yillik  oqimi  gidrografini  vertikal  bo‘laklarga 
ajratish usuli
 deb ataladi. 
Demak, daryoning to‘yinish manbalari miqdorini aniqlashda oqimning yillik 
gidrografidan 
foydalaniladi. Oqim gidrografi deb, o‘rtacha kunlik suv sarflarining 
yil ichida o‘zgarishini ifodalaydigan davriy chizmaga aytiladi. 
 
Daryolar  yillik  oqimi  gidrografini  vertikal  bo‘laklarga  ajratishning
 
V.G.Glushkov  tomonidan  taklif  etilgan  usuli    turli  yillarda  E.M.Oldekop, 
L.K.Davidov,  M.I.Lvovich,  V.L.Shuls,  O.P.Sheglova  va  boshqalar  tomonidan 
takomillashtirilgan.  Bu  usulni  takomillashtirishda  O.P.Sheglovaning  izlanishlari 
alohida  e’tiborga  loyiqdir.  Mazkur  yo‘nalishdagi  tadqiqotlar  natijasida  olima 
tomonidan O‘rta Osiyo daryolari oqimini termik tahlil qilish usuli ishlab chiqildi. 
Natijada daryo oqimiga erigan qor va muzlik suvlari, yomg‘ir suvlari va yer osti 
suvlarining qo‘shgan hissalarini miqdoriy baholash usullari takomillashtirildi. 
Keyincharoq,  aniqrog‘i  o‘tgan  asrning  o‘rtalariga  kelib,  daryolarning 
to‘yinish manbalarini aniqlash maqsadida chiziladigan chizmada, daryoning yillik 
oqimi gidrografiga qo‘shimcha sifatida, havo harorati va atmosfera yog‘inlarining 
yil  davomida  qayd  etilgan  kunlik  qiymatlari  ham  aks  ettiriladigan  bo‘ldi.  Bu  esa 
to‘yinish  manbalarini  miqdoriy  baholashga  oid  gidrologik  hisoblashlar  aniqligini 
yanada oshirishga imkon berdi.  
Hozirgi kunga kelib, ushbu usulni qo‘llashda, dastlab, gidrografda to‘linsuv 
davrining  boshlanish  va  tugash  nuqtalari  belgilab  olinadi.  Har  ikki  nuqta  to‘g‘ri 

---

 
118 
chiziq  bilan  tutashtiriladi.  Chiziqning  quyi  qismi  yer  osti  suvlarini  ifodalaydi. 
So‘ng  1-iyulga  tegishli  nuqtadan  vertikal  chiziq  o‘tkaziladi.  Uning  chap  tomoni 
qor suvlarini, o‘ng tomoni esa muzliklarning to‘yinishidan hosil bo‘lgan suvlarni 
ifodalaydi.  SHuningdek,  atmosfera  yog‘inlarining  qor  yoki  yomg‘ir  ko‘rinishida 
yog‘ishi  havo  haroratiga  bog‘liqdir.  SHu  holat  hisobga  olinib,  gidrografdan 
yomg‘ir suvlarining daryo oqimiga qo‘shgan hissasi aniqlanadi.