O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi maktabgacha va boshlang’ich ta’lim metodikasi kafedrasi qarshi davlat universiteti tabiatshunoslik va uni o'qitish metodikasi fani bo'yicha m a ' ruzalarmatn I

O‘simliklar To‘qimalari
1. O‘simliklarning tanasi har xil to‘qimalardan tashkil topgan bo‘ladi.Shakli jihatidan o‘xshash bo‘lgan bir yoki bir necha xil vazifani bajaradigan xujayralar guruhiga to‘qima deyiladi. To‘qimalar shakliga ko‘ra 2 xil bo‘ladi. Parenximatik va prozenximatik. Parenximatik xujayralardan tashkil topgan to‘qimalar, parenximatik to‘qimalar, prozenximatik xujayralardan tashkil topgan to‘qimalar, prozenximatik to‘qimalar deyiladi. 2.To‘qimalar kelib chiqishiga ko‘ra 2 ta katta guruhga bo‘linadi.
Doimiy to‘qimalar bajaradigan vazifasiga ko‘ra 5 xil bo‘ladi. 1)Koplovchi. 2) Asosiy. 3) Maxanik. 4) O‘tkazuvchi. 5) Ajratuvchi to‘qimalar.
Qoplovchi to‘qimaning vazifasi o‘simliklar tanasini eng tashqi tomondan qoplab turib, ularni tabiatning noqulay omillari ta’siridan asrash, hamda zararli mikroorganizmlarni ularning ichki qismlariga kirishdan saqlash.
Qoplovchi to‘qimalar kelib chiqishiga ko‘ra 3 xil bo‘ladi. 1) Birlamchi qoplovchi to‘qima- epiderma. 2) Ikkilamchi qoplovchi to‘qima- periderma.
3) O‘lchamli-qobiq Epiderma bir pallali o‘simliklar hamda yosh novdalarida uchraydi. Periderma esa ikki pallali o‘simliklarga xos bo‘ladi.
Asosiy to‘qimalarning vazifasi o‘zida oziqa to‘plash va o‘simliklarni oziqlantirishdan iborat. Asosiy to‘qimalar o‘simliklarda joylashgan o‘rniga va bajaradigan vazifasiga ko‘ra quyidagicha bo‘ladi: Xlorenxima, so‘ruvchi, g‘amlovchi, suv g‘amlovchi va aerenxima.
Maxanik to‘qimaning vazifasi o‘simliklarga mustaxkamlik berishdan iborat.
Maxanik to‘qimalar kelib chiqishiga ko‘ra 3 xil bo‘ladi, a) kollenxima, b)sklerenxima, v)sklereid- toshsimon xujayralar.
Kollenxima maxanik to‘qimasi parenximali tirik xujayralardan tashkil topgan bo‘lib, ikki pallali o‘simliklarga xos bo‘ladi. Sklerenxima maxanik to‘qimasi esa prozenximali o‘lik xujayralardan tashkil topgan bo‘lib, bir pallali o‘simliklarga xos bo‘ladi.
Sklereid maxanik to‘qimasi qattiq toshsimon xujayralardan tashkil topgan bo‘lib, ularni xujayrasining po‘sti o‘ziga qumtuproq moddasini singdirgan bo‘ladi. Masalan: shaftoli, o‘rik, olcha, gilos danaklari va qamish barglari.
O‘tkazuvchi to‘qimaning vazifasi o‘zidan suv va oziqani o‘tkazishdan iborat. YA’ni ildiz orqali shimib olgan suv va unda erigan mineral moddalarni barggachan (ko‘tariluvchi oqim), bargda hosil bo‘lgan fotosintez maxsulotalrini ildizgachan (tushuvchi oqim) o‘tkazib boradi. Bu vazifani har xil shakldagi o‘tkazuvchi naylar, traxeidlar, traxeyalar hamda elaksimon (to‘rsimon) nay va yo‘ldosh xujayralar bajaradi. Bular o‘simliklarda bitta bo‘lmasdan bir nechta bo‘ladi va o‘tkazuvchi bog‘lamlarni hosil qiladi.
O‘tkazuvchi bog‘lamlar kelib chiqishiga ko‘ra ochiq- tugallanmagan va yopiq- tugallangan bog‘lamlarga ajratiladi.