O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi marketing

Nazorat uchun savollar

0. 
   Baho nima?
   

0. 
   Bozor iqtisodiyoti sharoitida qanday narxlar mavjud?
   
1. 
   Erkin narx deganda nimani tushunasiz?
   
2. 
   Narxga ta’sir etuvchi omillarni sanab bering.
   
3. 
   Narx strategiyalarini tushuntiring.
   

284

XI bob. SOTISH SIYOSATI


11.1.Tovarlarni tarqatish tarmoqlari xususiyatlari va ularning tuzilishi

Tovar ishlab chiqarilib unga narx belgilangach, tadbirkor uni tarqatish yoki iste’molchilarga yetkazishga harakat qilishi kerak. Shu bois marketing kompleksi tizimida savdo siyosati (o‘tkazish, yetkazib berish, sotish) alohida o‘rinni egallaydi.

Savdo tizimi – tashkilot mahsulotini maqsadli iste’molchilar xarid qilishi uchun yengil bo‘ladigan holga keltirishga yo‘naltirilgan faoliyatini tavsiflovchi marketing kompleksi elementidir.

Savdo–mahsulotning korxonadan chiqqandan keyingi bajariladigan hamma tadbirlar kompleksini: mahsulotni ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga yetkazib berishning optimal tizimini tanlash, uning transportirovkasi, omborga joylashtirilishi, saqlanishi, ulgurji va chakana savdo bo‘g‘inlariga yuborilishi, sotishdan oldin ishlov berish va tovarning xususiy sotilishi, shuningdek, sotuvdan keyingi (servis) iste’molchilarga xizmat ko‘rsatilishini o‘z ichiga oladi. Savdo (o‘tkazish) va sotish tushunchalarining qanchalik mosligi ana shunda ko‘rinadi. Savdo (o‘tkazish) o‘zida jarayonlarning butun bir tizimini aks ettiradi, sotish esa uni yakunlaydi.

Savdo tizimi o‘z faoliyatini ifodalashi uchun o‘ziga xos bo‘lgan tushuncha ishlab chiqiladi. Ulardan ayrimlariga to‘xtalamiz.

Mahsulotni iste’molchiga yetkazishgacha bo‘lgan asosiy masalalar-dan biri savdo kanallarini tanlash hisoblanadi.

Savdo kanali orqali ishlab chiqarish tashkilotlaridan tovar iste’molchilarga yetkazilib, individual iste’mol qilish yoki foydalanish imkoniyati amalga oshiriladi, ya’ni bu tovarlarni ishlab chiqaruvchidan iste’molchi tomon harakatlanuvchi yo‘li.

Sotuv kanali –bu ishlab chiqaruvchidan iste’molchiga tovar yetib borishini ta’minlashda ishtirok etuvchi tashkilot. Sotuv kanali alohida olinganda quyidagilar bilan asoslanadi:

0. 
   mahsulotlarni tarqatishda moliyaviy xarajatlarni qisqartirish;
   

285

0. 
   xarajatlarni qisqartirish hisobiga ishlab chiqarishni rivoj-lantirish;
   

0. 
   tovar sotuvini samarali yo‘llar bilan tashkil etish;
   

0. 
   sotuv hajmlarining oshishi, maqsadli bozorlarga tovarni yetkazish.
   

Savdo kanallarini ularni tashkil etuvchi darajalar soni bo‘yicha tavsiflash mumkin.

Vositachilar darajasi – tovarning yaqinlashuvi va unga oxirgi xaridorning mulk egasi huquqi bo‘yicha ma’lum ishlarni bajaruvchi har qanday vositachi.

Mustaqil darajalar soni savdo kanali vositasi uzunligini belgilaydi. Belgilangan ishni ishlab chiqaruvchining o‘zi va oxirgi iste’molchi bajargani uchun ular ham istalgan vosita tarkibiga kiradilar. Uzunligiga bog‘liq holda savdo kanallari (vositalari)ning quyidagi turlari farqlanadi.
Eng soddasi nol darajali kanal (vosita) hisoblanadi. U tovarni bevosita iste’molchilarga sotuvchi ishlab chiqaruvchidan tashkil topadi.