O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. E. Mamarajabov, sh sh. Adinayev, R. A. Razzokov kompyuter ta’minoti

qo’shimcha xotira 
deb ataladi.
EMS (Expanded Memory Specification) specifikatsiyasi ancha ilgarigi 
hisoblanadi. Bu spesifikatsiyaga muvofiq murojaat qilish jo’natish yo’li bilan emas, 
balki kerak bo’lganda Expanded Memory ning alohida maydonlarini yuqori 
xotiraning bo’sh sohalarida aks ettirish yo’li bilan amalga oshiriladi. Aks ettirish 
EMA maydonlari adreslarini UMA ning bo’sh «oynachalariga» dinamik 
joylashtirish yo’li bilan tashkil etiladi; bunda UMA oynasida qayta ishlanayotgan 

---

104 
axborot emas, balki shu axborotga murojaat qilishni ta’minlaydigan faqat adreslar 
saqlanadi.
EMS spesifikatsiyasi bo’yicha tashkil etiladigan xotira aks ettiriladigan 
nomini olgan, shuning uchun 
Expanded Memory 
(EM) so’z birikmasini 
ba’zida 
aksettiradigan 
xotira 
deb tarjima qilinadi ( garchi Expanded atamasi 
Extended atamasiga o’xshashdir va aniqroq qilib kengaytirilgan, kattalashtirilgan 
kabi tarjima qilinadi ). Aks etgirilgan xotirani tashkil etish uchun EMM. EXE 
drayveridan (Expanded Memory Manager) foydalanish lozim. Aks ettiradigan xotira 
juda ham sekin harakat qiladi va shuning uchun syokin-asta Extended Memory ga 
o’rnini bo’shatib bermoqda.
Kengaytirilgan xotira asosan qiymatlarni va OT ni ba’zi dasturlarini saqlash 
uchun ishlatilishi mumkin. Ko’pincha kengaytirilgan xotirani 
virtual 
(elektron) 
disklarni 
tashkil etish uchun ishlatiladi.
Xotiraning 1024 K dan 1087 K gacha adresli uncha katta bo’lmagan 64 
kilobaytli sohasi bundan mustasnodir 
(yuqori xotira 
deb ataladi, ba’zida uni katta 
xotira deyiladi; NMA — High Memory Area), masalan, u bevosita drayverni 
ishlatishda ham adreslanishi mumkin.
NMA istalgan ma’lumotni, shu jumladan foydalanuvchi dasturlarini saqlash 
uchun ishlatilishi mumkin.
Tashqi xotira. 
Tashqi xotira qurilmasi yoki boshqachasiga aytganda, 
tashqi eslab qilish qurilmasi 
(TEQQ) judaa xilma-xildir. Ularni bir qator belgilar 
bo’yicha tasniflash mumkin: tashuvchi ko’rinishi bo’yicha, konstrukciya tipi 
bo’yicha, ma’lumotlarni yozish va o’qish tamoyili bo’yicha, murojaat qilish usuli 
bo’yicha va h. k.
 
Tashuvchi — 
ma’lumotlarni saqlash qobiliyatiga ega bo’lgan moddiy 
ob’ektdir.
Tashuvchining tipiga bog’liq ravishda barcha TEQQ larni magnit lentadagi 
yig’uvchilar va diskli yig’uvchilarga ajratish mumkin.

---

105 
Magnit lentadagi yig’uvchilar o’z navbatida, ikki turli bo’ladi: bobinali 
lentadagi yig’uvchilar va kassetali lentadagi yig’uvchilar (strimerlar). SHK da faqat 
strimerlar ishlatiladi.