O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi m. E. Mamarajabov, sh sh. Adinayev, R. A. Razzokov kompyuter ta’minoti

 
Tez eslab qolish qurilmasi 
(TEQQ SHK ishining joriy bosqichidagi 
hisoblash jarayonida bevosita qatnashayotgan axborotlarni (dasturlar va qiymatlar) 
saqlash uchun. mo`ljallangan.
TEQQ — 
energiyam bog’liq xotira: 
kuchlanish uzilganda unda saqlanayotgan 
ma’lumot yo`qoladi. TEQQ, asosini yarim o`tkazgichli eslab qolishelementlarining 
(triggerlarni) matricasini o`z ichiga olgan katta integral sxemalar tashkil etadi. Eslab 
qoluvchi elementlar matricaning vertikal va gorizontal shinalarining kesishishida 
joylashgan; ma’lumotlarni yozish va o`qish tanlangan xotira yacheykasiga tegishli 
bo`lgan elementlar bilan ulangan matricaning shinalari bo`yicha elektr impulslarni 
berish orqali amalga oshiriladi.
Konstruktiv jihatdan tezkor xotira elementlari ayrim xotira modullari 
ko`rinishda bajariladi — katta bo`lmagan plataga bitta yoki bir nechta 
mikrosxemalar kavsharlangan.
Qo`llaniladigan modullar tiplari: 
— DIP (Dual In Line Package) va SIPP (Single In Line Package), hozir juda kam 
qo`llanilmoqda; 
— SIMM (Single In Line Memory Module); SIMM modullari 256 Kbayt, 1, 4, 8, 
16, 32 yoki 64 Mbayt sig’imga ega, saqlanayotgan bitlar juftligini nazorat qilinadi 
va nazorat qilinmaydi; kompyuterning bosh platasi raz’yomlariga mos keluvchi 30 

---

89 
- («qisqa» — eskirgan variant) va 72-kontaktli («uzun») raz’yomlarga ega bo`lishi 
mumkin; uzun modullar RAM EDO xotirasini tashkil etishda ham qo`llaniladi.
— DIMM (Dual In Line Memory Module) — 168-kontaktli raz’yomlarga ega 
bo`lgan yangi tipdagi moduldir; shunday mos raz’yomlarga ega bo`lgan faqat yangi 
tipdagi tizimli platalarga o`rnatilishi mumkin. DIMM modullari RAM EDO va SD 
RAM xotiralarni tashkil etishda qo`llaniladi.
486 MP uchun bosh platalarda 30- va/yoki 72-kontaktli modullar ishlatiladi, 
Pentium-mashinalarda esa odatda 72-kontaktli SIMM modullar yoki 168-kontaktli 
DIMM modullar qo`llaniladi. 30-kontaktli SIMM modulning uzunligi 10 sm dan 
oshiqroq, DIMM modulning uzunligi esa 13 sm atrofida. Bosh platala xotira 
modullarini o`rnatish uchun bir nechta raz’yomlar guruhi (banklar) bo`lishi mumkin, 
bitta bankka bir xil sig’imli bloklarni qo`yish mumkin, masalan, faqat 1 Mbaytdan 
yoki faqat 4 Mbaytdan, turli xil sig’imli bloklarni faqat turli banklarda o`rnatish 
mumkin. Ko`pchilik mikrosxemalarda murojaat qilish vaqti 60 yoki 70 ns; agar bosh 
plata 60 nanosekundli modullarga mo`ljallangan bo`lsa, unga 70 nanosekundli 
modullarni o`rnatish mumkin emas, teskarisiga esa mumkin.
Hozir tez saxifali murojaat qilinadigan FPM (Fast Page Mode) xotira bilan bir 
qatorda Pentium va Pentium Pro MP lari uchun ishlab chiqilgan ko`paytirilgan 
tezkorlikli DRAM xotirasining ushbu yangi tiplari paydo bo`ldi: RAM EDO 
(Extented Data Output) va SD RAM (Synchronous DRAM).