O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi камолиддин беҳзод номли миллий рассомлик ва дизайн институти



Download 1,34 Mb.
Pdf ko'rish
bet55/76
Sana30.12.2021
Hajmi1,34 Mb.
#92177
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   76
Bog'liq
5 6192887123327058281

                                                           

12

Аҳмедов А. Тил бойлиги. – Тошкент. 1968. 27-бет. 




68 

 

Har  bir  nutq  egasi  o‗z  nutqiga  e‘tibor  qaratsa,  nutq  tuzish  mas‘uliyatini  his 

qilsa,  nutqining  boy  bo‗lishiga  erishishi  mumkin.  Nutqqa  e‘tiborsizlik  uni 

qashshoqlashtiradi.   

 Nutqda  tilning  ifoda  vositalari  me‘yoridan  ortiq  qo‗llansa  ham,  nutq 

bachkanalashadi. Aristotel ta‘biri bilan aytganda, «munosib va ko‗p ishlatilmagan 

ifoda  kutilmagan,  g‗alati  so‗zlardan  foydalanish  orqali  kelib  chiqadi».

13

  Demak, 



boy nutqda ham tilning ifoda vositalari me‘yorida ishlatilishi lozim. 

Rus tilshunos olimi  B.N.Golovin ta‘biri bilan aytganda,  «ta‘sirchan nutq deb 

nutq  qurilishining  tinglovchi  va  o‗quvchi  e‘tibori  va  qiziqishini  qozonadigan 

xususiyatlariga  aytiladi,  o‗z  navbatida  shu  xususiyatlarga  ega  bo‗lgan  nutq 

ta‘sirchan sanaladi». 

Nutqning  ta‘sirchanligi  tushunchasi,  asosan,  og‗zaki  nutqqa  nisbatan 

qo‗llanadi.  Chunki  nutqning  ta‘sirchanligini  belgilashda  bu  nutqning  tinglovchi 

tomonidan qabul qilinishidagi ruhiy vaziyat e‘tiborga olinadi.  

Har  bir  notiq  nutqni  tuzishda  tinglovchilarni  hisobga  olishi,  ularning  bilim 

darajasidan  tortib,  hatto  yoshi,  kayfiyatigacha  kuzatib  borishi,  o‗z  nutqining 

tinglovchilar  tomonidan  qanday  qabul  qilayotganini  nazorat  qilishi  lozim  bo‗ladi. 

Kasbiy  bilimga  ega  bo‗lgan  kishilar  oldida  jo‗n,  sodda  tilda  gapirish  maqsadga 

muvofiq  bo‗lmagani  kabi,  oddiy,  yetarli  ma‘lumotga  ega  bo‗lmagan  tinglovchilar 

oldida  ham  ilmiy  va  rasmiy  tilda  gapirishga  harakat  qilish  yaramaydi.  Xullas, 

notiqdan  vaziyatga  qarab  ish  tutish  talab  qilinadi  va  ifodalamoqchi  bo‗lgan  fikrni 

to‗laligicha tinglovchilarga yetkazishga harakat kilish vazifasi yuklatiladi.  

Omma  tushuna  oladigan  tilda  gapirish,  ularni  ishontira  olish  notiqlar  oldiga 

qo‗yiladigan  asosiy  shartlardan  biri    hisoblanadi.  Buning  uchun  esa  mavzuni 

yaxshi  bilishdan  tashqari,  uni  bayon  etishning  aniq  belgilangan  rejasi  bo‗lishi 

kerak.  Nutqdagi  fikrlarni  birinchi  va  ikkinchi  darajali  tarzda  tuzib,  ularni  o‗zaro 

bog‗lab, tinglovchilarga avval nutq rejasini tanishtirish lozim. Vaqtni hisobga olish 

notiqlik fazilatlaridandir. Chunki so‗zlash muddati oldin e‘lon qilinib, shunga rioya 

qilinsa, agar iloji bo‗lsa, sal oldinroq tugatilsa, tinglovchilar zerikmaydi. 

So‗zlovchining  o‗z  nutqiga  munosabati  ham  muhim,  chunki,  shunday 

bo‗lgandagina  quruq  rasmiyatchilikdan  qochiladi,  so‗zlovchi  va  tinglovchi 

o‗rtasidagi  aloqa  yaxshilanadi.  Notiq  fikrini  o‗zi  yoki  tinglovchilar  hayotidan 

olingan  misollar  asosida  isbotlashga  harakat  qilsa,  mavzuga  doir  shaxsiy 

munosabatini bildirsa, nutq yana ham ta‘sirli bo‗ladi. 

Nutqning  ta‘sirchanligiga  erishishda  metafora,  metonimiya,  sinekdoxa, 

o‗xshatish, epitet, takror kabi badiiy tasvir vositalarining o‗rni beqiyos.  

Nutqning  ta‘sirchanligini  oshirishda  ohang  ham  muhim  o‗rin  tutadi. 

Ohangning  o‗zgarishi  nafaqat  ta‘sirchanlikni,  ba‘zan  gap  mazmunining 

o‗zgarishiga ham sababchi bo‗ladi. Quyidagi misollarni qiyoslang: 1. Odam bo‗l, 

otang kabi ahmoq bo‗lma// Odam bo‗l otang kabi, ahmoq bo‗lma. 2. Mulla a‘lam 

to‗g‗ri odam emas // Mulla a‘lam to‗g‗ri, odam emas.  


Download 1,34 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   51   52   53   54   55   56   57   58   ...   76




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish