O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi камолиддин беҳзод номли миллий рассомлик ва дизайн институти

Nutq  madaniyati    yoki  nutq  odobi  hodisasini  ushbu  tushunchaning  ilmiy 

muammo  sifatida  o‗rtaga  qo‗yilishi  bilan  aralashtirmaslik  lozim.    Bu  sohaning 

ilmiy muammo sifatida o‗rtaga qo‗yilishi va va uning o‗z o‗rganish ob‘ektiga ega 

bo‗lgan alohida ta‘limot sifatida shakllanishi alohida masala hisoblanadi. 

Nutq  madaniyati  muammosining  paydo  bo‗lishi  o‗zining  dastlabki  davrida  2 

lingvistik  maktab  bilan  aloqador.  Bular:  Rus  tilshunosligi  maktabi.  2.  Praga 

lingvistik maktabi.  

Rus  tilshunosligida  nutq  madaniyati  sohasining  ilmiy  muammo  sifatida 

asoslanishi G.O.Vinokur nomi bilan bog‗liq. G.O.Vinokur asarlarida til madaniyati 

tushunchasining mohiyati, til madaniyatining adabiy tilga munosabati, «nutq didi», 

til madaniyatiga erishishning usullari, «til siyosati» kabi masalalarni tahlil qilishga 

urindi.  Uning  ta‘limoticha,  «bizning  nutqimiz  ma‘lum  qoidalar  asosida 

so‗zlanmog‗i  kerak.  Bunday  nutq  madaniy  intilishlar  evaziga  erishiluvchi  turtki- 

choralarga muhtojdir».

1

  

   Praga  lingvistik  to‗garagi  tilshunoslikda  birinchi  bo‗lib  adabiy  tilni 

me‘yorlashtirish masalasiga ilmiy yondashuvni shakllantirdi.

2

  Bu to‗garak adabiy 

tilning  rivojlanish  qonuniyatlarini  o‗rganishni  o‗z  oldiga  maqsad  qilib  qo‗ydi. 

To‗garakning bu masalaga oid qarashlari 1929 yili e‘lon qilingan «Praga lingvistik 

to‗garagi  tezislari»  ilmiy  dasturida  asoslab  berildi.  To‗garak  adabiy  til  me‘yorini 

belgilashning  quyidagi  3  tamoyilini  ishlab  chiqdi:  1.  Adabiy  til  me‘yorini 

belgilashda  tilning  hozirgi  holati  hisobga  olinishi  kerak.  2.  Adabiy  til  me‘yorini 

belgilashda ziyolilar ommasining til malakasi ko‗zda tutilmog‗i kerak. 3. Mahalliy 

kolorit  va  argotizmlarni  nazardan  soqit  qilgan  holda  og‗zaki  til  amaliyoti  ko‗zda 

tutilgani  ma‘qul.

3

    Xullas,  Praga  lingvistik  maktabi  til  madaniyati  masalasini 

adabiy tilni me‘yorlash bilan bog‗liq holda izohladi.  

O‗zbek tilshunosligida esa nutq madaniyati masalasi 70-yillarning oxirlarida 

tilshunoslikning  alohida  bo‗limi  sifatida  maxsus  o‗rganila  boshlandi.  O‗zbek