O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi jizzax politexnika instituti

Luidji Galvani (1737–1798), italyan shifokori, biofizik, faylasuf va fizik olim. 1791 yilda L.Galvani tirik organizmlar harakatiga tashqi muhitning ta’siri haqidagi tajribalarini ta’riflab bergan. U bu tajribalarni laboratoriya sharoiti uchun tayyorlangan qurbaqalardan foydalanib o`tkazgan. Qurbaqalar bitta panjasi bilan mis ilgakka bog’lab qo`yilgan bo`lib, mis ilgaklar esa o`z navbatida po`lat simga osilgan. Qurbaqa tashqi muhit ta’sirida ikkinchi panjasi bilan po`lat simga teginganida xuddi elektr toki ta’sir etganday silkinadi. Galvani shunday xulosaga keldi, qurbaqaning bu harakati undagi “hayvoniy elektr oqimi” mavjudligi natijasidir. A. Galvani tasodifan elektrokimyoviy zanjir tuzib, “jonli elektr” g‘oyasini ilgari surgan. Galvani o‘zi bilmagan xolda xar xil metallar (elektrodlar) kombinatsiyasi tegishli eritmada (baqa panjasidagi sho‘r suv) elektr toki xosil qilishi mumkin bo‘lgan elementni kashf qildi. Galvani sharafiga bunday elementlar galvanik elementlar yoki galvanik bankalar (yacheykalar) deb nomlangan. Galvanik bankalar kimyoviy energiyani elektr energiyasiga aylantirib beradi.
Alessandro Djuzeppe Antonio Anastasio Djerolamo Umberto Volta (1745–1827), italyan fizigi. A.Volta esa bu tajribalar bilan tanishib boshqacha xulosa chiqargan: bu tekshiruv tajribalarida qurbaqaning bunday harakatlanishining asosiy sababi tajribada ishlatilgan turli xil metallar, mis va po`latdadir. Qurbaqa esa bu yerda o`tkazgich sifatida ishtirok etadi. O`zining gipotezasini isbotlash uchun u mis va rux elektrodlaridan “batareya” tayyorladi va har bir elektrodni sulfat kislotada ho`llangan oraliq modda qatlami bilan ajratib qo`ydi. Bu “batareya”ning (volt ustuni deb nomlangan) uchlarida katta miqdorda potentsiallar farqi (kuchlanish) hosil bo`lib, qutblarida uchqunli zaryadsizlanish sodir bo`ldi. Shunday qilib birinchi elektr tok manbai yaratildi.
Galьvani tajribalaridan ilhomlanib Volьta birinchi o‘zgarmas tok manbai - Volьta ustunini kashf qildi. Volьta mis va rux plastinkalaridan ustin shaklida joylashtirdi. Plastinkalar orasiga xlorid kislota eritmasiga to‘yintirilgan korton joylashtirdi. Ketma-ket ulangan galьvanik elementlar qatori hosil bo‘ldi. Volьta vafotidan keyin elektr toki kuchlanishi o‘lchov birligi volьt deb ataldi.