O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi jizzax politexnika instituti

13-Amaliy mashg’ulot
Mavzu: Metallar korroziyasi va ularning turlari. Kimyoviy korroziya, elektrokimyoviy korroziya mohiyati
Metallar va ularning birikmalari xalk xo‘jaligi va sanoatning deyarlik hamma soxalarida ko‘llaniladi. Ular hizmat qiladigan atrof-muxitda shunday moddalar borki, ular metallarni emira boshlaydi. Emirilish nafaqat metallarda, balki barcha materiallarda sodir bo‘ladi. Misol uchun polimer moddalar, beton, yog‘och, rezina, xattoki kog‘ozlar ham muhit ta’sirida emirilar ekan.
Bu emirilishni korroziya deb ataladi, buning natijasida, sanoatda va xalk xo‘jaligining turli tarmoqlarida, zavod – fabrikalarda juda katta moddiy zarar ko‘riladi. Emirilishlarga qarshi kurash choralarini ishlab chiqish lozim, buning uchun esa korroziyani chuqurroq o‘rganishimiz, uning turlari va sodir bo‘ladigan shart-sharoitlarini bilishimiz zarur.
Korroziyadan keladigan zararlar bevosita va bilvosita bo‘lishi mumkin.
Bevosita zarar natijasida ko‘pgina metal buyumlar, asbob-uskunalar asliga qaytmas axvolda emiriladi, ya’ni oksidlanib birikmalar xoliga o‘tadi. Natijada eng ko‘p ishlatiladigan metal-temir va uning qotishmalarining xar yili deyarli beshdan bir qismi yaroqsiz xolga o‘tadi.
Bilvosita korroziyadan keladigan zarar shundan iboratki, korroziya natijasida zavod va sexlardagi asbob-uskunalarning ma’lum qismi ishdan chiqishi natijasida butun bir zavod, yoki sex to‘xtab qoladi, uni ta’mirlash kerak bo‘ladi. Ba’zida baxtsiz xodisalar ham kuzatiladi. Sodir bo‘lish sharoitiga ko‘ra korroziya quyidagilarga bo‘linadi:
1.Gaz korroziyasi- gaz ishtirokida,yuqori haroratlarda sodir bo‘ladi.
2. Noelektrolitlardakorroziya-toko‘tkazmaydigan suyuqliklarda boradi.
3. Atmosferadagi korroziya- havodagi boradigan korroziya.
4. Elektrolitlardagi korroziya- elektr o‘tkazadigan suyuqliklarda boradi.
5. Tuproqdagi korroziya- quvurlarni er ostidagi korroziyasi.
6. Adashgan elektr toklari ta’sirida boradigan korroziya.
7. Tutashgan metallardagi korroziya –xar xil metallar bir-biriga tutashgan yoki payvandlangan vaqtdagi korroziya.
8. Yoriqlardagi, g‘ovaklardagi korroziya.
9. Yuk ta’siri ostida turgan metallar korroziyasi.
10. Ishqalanish vaqtidagi korroziya, masalan, podshipniklar korroziyasi.
11. Gravitatsiya-urilish paytidagi korroziya
12. Biokorroziya –mikroorganizmlar tomonidan chiqariladigan moddalar ta’sirida boradi.
Emirilish turiga qarab korroziyalar bo‘lishi mumkin:

1. 
   Birtekis korroziya, metallning butun yuzasida boradi.
   
2. 
   Maxalliy korroziya- ayrim yuzada ketadi.
   
3. 
   Nuqtali korroziya, metall teshilishiga qadar borishi mumkin.
   
4. 
   Kristallararo korroziya- kristallar chegarasida boradi, metallning mustaxkamligi, elastikligi yo‘qoladi.
   
5. 
   Korrozion yorilish-muxit va yuk /kuch ta’siri birgalikda bo‘lganida boradi. YOriqlar kristallar chegarasidagina emas, kristall bo‘ylab ham xosil bo‘lishi mumkin.