O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi Jizzax viloyat kasbiy ta’limni rivojlantirish va muvofiqlashtirish hududiy boshqarmasi

va texnik suyuqliklarning sifatini nazorat qilish
Barcha neft mahsulotlarining fizik-kimyoviy xossalari standart
yoki texnik shartlar talablariga javob berganidagina ulardan foydalanish
mumkin. Shuning uchun neft mahsulotlari bilan ta’minlovchi
tashkilotning neft omboridan olinadigan har bir neft mahsuloti
uchun uning sifat pasportini talab qilish zarur. Neft omborining
mudiri bu sifat pasporti asosida hisob-kitob jurnalini to‘ldirib boradi.
Jurnalga yonilg‘i olingan kun, partiya tartib raqami, yonilg‘i
yoki moy markasi, asosiy fizik-kimyoviy ko‘rsatkichlari hamda
ularning standart talabiga mos kelish yoki kelmasligi qayd qilinadi.
Olingan mahsulotlar navlari bo‘yichagina emas, balki markalari
bo‘yicha hamda alohida-alohida saqlanishi zarur.
Benzin, motor moylari va plastik surkov moylarining sifati kamida
yiliga ikki marta, dizel yonilg‘isi va boshqa moylarniki esa
201
har yili tekshirib turilishi kerak. Nazorat-tekshirish uchun (sifat
pasportida ko‘rsatilgan ko‘rsatkichlar doirasida) yonilg‘i va moylash
materiallarining namunalarini neft mahsulotlari bilan ta’minlovchi
tashkilotlarning neft bazalaridagi laboratoriyalarga yuborish
mumkin. Bundan tashqari, neft mahsulotlarining sifati bevosita
xo‘jalikning yoki korxonaning o‘zida oddiy usullar bilan ham
aniqlab turilishi zarur. Bu tadbirlar neft mahsulotlarini tejashgagina
emas, balki texnikaning buzilmasdan, ishonchli va samarali ishlash
muddatini uzaytirishga, ehtiyot qismlar sarfini kamaytirishga imkon
beradi.
Ko‘pgina mashinalarni sinash stansiyalarida neft mahsulotlarini
tekshirish uchun yarim jihozlangan laboratoriyalar mavjud. Bu
laboratoriyalar yangi yonilg‘i va moylash materiallarini sinovdan
o‘tkazish, shuningdek, yaqin atrofdagi korxonalar va xo‘jaliklar
mashinalarida ishlatiladigan neft mahsulotlari sifatini tekshirish
uchun mo‘ljallangan.
8. 5. Yonilg‘i va moylash materiallarini hisobga olish
Neft mahsulotlarini qabul qilib olish, tarqatish, saqlash va avtomobillarga
quyish vaqtida neft mahsulotlarini o‘z vaqtida to‘g‘ri
hisobga olib borish yo‘li bilan kamaytirish mumkin.
Neft mahsulotlari talonlar bo‘yicha hisoblab boriladi. Talonlar
ATK hisob bo‘limida saqlanadi hamda haydovchi va boshqa mas’ul
shaxslarga tarqatiladi. Hisob bo‘limi talonlar tarqatilishi bo‘yicha
har kuni kassa hisoboti ko‘rinishida hisobot beradi. Korxonada neft
mahsulotlarining sarfi va qolgan qismini hamda talonlarni hisobga
olish bo‘yicha omborxona, tezkor va hisob bo‘limining hisobotlari
yuritiladi.
Neft omborida yoki yonilg‘i quyish shoxobchalarida va moy
almashtirish postlarida har bir markadagi neft mahsulotining sarfi
ombordagi hisob-kitob daftariga yozib boriladi. Bu daftar talonlar
yoki kirim-chiqim hujjatlari asosida to‘ldiriladi. Neft mahsulotlarining
ishlatilishi bo‘yicha kamida 5 kunda bir marta hisobot yoziladi
va hisob bo‘limiga topshiriladi. Neft mahsulotlari qoldig‘i har
oyda maxsus komissiya tomonidan inventarizatsiya qilinadi.
Avtomobillarning yo‘l varaqasi yonilg‘i-moylash materiallari
sarfini hisobga olishda muhim hujjat hisoblanadi. Yo‘l varaqasidagi
yozuvlar asosida haqiqiy va me’yoriy yonilg‘i sarfi aniqlanadi.
Shundan so‘ng har bir avtomobil uchun yonilg‘i sarfini hisobga
olish
varaqasi to‘ldiriladi. Oy oxirida hisobot tuziladi.
8. 6. Yonilg‘i va moylash materiallarining sarfini me’yorlash
Yonilg‘i va moylash materiallari sarfini me’yorlash deganda,
aniq texnik-iqtisodiy va ekspluatatsion ko‘rsatkichlar hisobga olingan
holdagi ish rejimida tashish yoki boshqa transport ishlarini bajarishda
sarflanadigan yonilg‘i va moylash materiallarining ruxsat
etilgan chegaraviy miqdori tushuniladi.
Yonilg‘i sarfi me’yorlari nazorat, yo‘l, qo‘zg‘almas jihozlar
o‘rnatilgan avtomobillar uchun, marshrutdagi avtomobillar uchun
va guruhli turlarga bo‘linadi.
Yonilg‘i sarfining nazorat me’yori avtomobilni ishlab chiqaruvchi
zavod tomonidan belgilanadi va bu ko‘rsatkich avtomobilning
texnik jihatdan takomillashtirilganligini tavsiflaydi. Yonilg‘i sarfining