Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi jizzax davlat pedagogika instituti begbutayev a. E., Yusupov r. M

6.3. IPv4 va IPv6 protokoli 
IPv4 protokoli 
IPv4 protokoli oʻtgan asrning 70-yillarida ishlab chiqilgan. 232 ta manzillarini 
taqdim eta olish imkoniga ega boʻlgan bu protokol bir qancha kamchiliklarga ega. 
Eng asosiysi, manzillar soni barcha ehtiyojlarni qondirish uchun kamlik qiladi. 
Bundan tashqari, xavfsizlik masalalari ushbu protokolda koʻrib chiqilmagan. 
 
IPv4 paketlar formati 
IPv4 paketlar formati 6.5-rasmda koʻrsatilgan. Sarlavha maydonlarining 
funksional vazifasi quyidagilardan tashkil topgan: Versiya maydoni (Version) 
mazkur tarmoqlararo protokol versiyasini koʻrsatadi. Hozirgi vaqtda protokolning 

---

145 
4-versiyasi bilan birgalikda (yaʻni 0100 maydonida) protokolning 6-versiyasidan 
(yaʻni 0110 maydonida) foydalanish boshlanadi. Sarlavha uzunligi maydoni 
(Header Length) tarmoqlararo diagramma sarlavhasining 32 razryadli soʻzlardagi 
uzunligini koʻrsatadi. Eng kam (minimal) uzunlik — beshta soʻz, eng katta 
(maksimal) uzunlik — 32-razryadli soʻzlardan oʻn beshtasi. Servis turi maydoni 
(Type of Service) xizmat koʻrsatishning talab etiladigan sifati parametrlarini 
koʻrsatadi. Ustuvorlik esa, har bir deytagrammaga ustuvorlik kodini berish orqali 
paketlarni uzatilishida unga ustunliklar beradi. Bitlar: 12 — D (delay) — 
kechikish, 13 — T (throughput) — samaradorlik (oʻtkazish qobiliyati), 14 — R 
(reliability) — ishonchlilik, S (cost) — narxi. 
Paketning toʻliq uzunligi maydoni (Total Length) deytagrammaning sarlavha 
va foydali ish yuki bilan birga, oktet(bayt)lardagi umumiy uzunligini belgilaydi. 
Paketning toʻliq uzunligi 65535 bayt (216-1 65 535)gacha yetishi mumkin. 
Umumiy identifikator maydoni (Identification) tarmoqlararo deytagrammalar 
fragmentlarini 
yigʻish 
uchun 
moʻljallangan. 
Bayroq 
(Flag) 
maydoni 
deytagrammalarni 
fragmentatsiyalash 
imkoniyatini 
taʻminlaydi 
hamda 
fragmentatsiyadan 
foydalanishda 
deytagrammaning 
soʻnggi 
fragmentini 
identifikatsiyalash imkonini beradi. «Flaglar» maydonining 0 biti zahirada boʻlib, 1 
esa paketlarni fragmentatsiyasini boshqarish uchun xizmat qiladi (0 — 
fragmentatsiyalash ruhsat etiladi; 1 — taqiqlanadi), 2 biti mazkur fragment 
soʻnggisi yoki soʻnggisi emasligini aniqlaydi (0- soʻnggi fragment; 1 — davomini 
kutmoq lozim). 
Fragmentli 
siljitish 
maydoni 
mazkur 
fragmentning 
tarmoqlararo 
deytagrammadagi oʻrnini koʻrsatadi. Birinchi fragment nolga teng siljishga ega. 
Qandaydir sabablar natijasida ushlab (kechiktirib) qolingan paketlarni tarmoqdan 
bartaraf etish uchun sarlavhadagi yashash vaqti maydonida paket tarmoqda mavjud 
boʻlishi lozim boʻlgan vaqt koʻrsatiladi. 
Ushbu vaqt qiymati paketning tarmoq boʻylab qurilmalardan oʻtishi sayin 
kamayib boradi. U tamom boʻlganida, joʻnatuvchi tegishli ICMP-xabar bilan 
xabardor qilingan holda, paket yoʻq qilinadi. Bunday chora tarmoqni siklik 

---

146 
marshrutlardan va haddan tashqari ish bilan yuklashdan himoya qiladi. «Yashash 
vaqti» soniyalarda — koʻpi bilan 255 soniya (taxminan 4,3 daqiqa) etib beriladi 
[2]. 
6.5-Rasm. IPv4 paket formati 
Protokol turi (Protocol) maydoni foydalaniladigan yuqori sath (ICMP — 1, 
IGMP — 2, TCP — 6, UDP — 17) protokolini aniqlaydi. Sarlavhaning nazorat 
yigʻindisi maydoni (Header Checksum). Paketning manzil (manzil) qismi buzib 
koʻrsatilish ehtimolini kamaytirish va uning natijasi — uning aynan manzilga 
yuborilmasligi (va yoʻqolishi)ning oldini olish uchun, sarlavha paketi 2 bayt oʻrin 
egallaydigan va butun sarlavha boʻylab hisoblanadigan tekshirish ketma-ketligi — 
nazorat 
yigʻindisi 
bilan 
yuboriladi. 
Sarlavhada 
boʻlgan 
IP-manzillar 
(joʻnatuvchining IP-manzili (Source Address) qabul qilib oluvchining IP-manzili 
(Destination 
Address) 
tarmoq 
obyektlari 
— soʻnggi koʻrsatma va 
marshrutlashtiruvchilarning 32-bitlik identifikatorlari boʻlib xizmat qiladi. IP ning 
yordamchi koʻrsatkichlari maydoni (IP optsiyalari) (Options) — qoʻshimcha 
xizmatlar bor yoki yoʻqligini aniqlaydi. Oʻzgaruvchan uzunlikka ega va 
tarmoqlararo deytagrammada boʻlishi va boʻlmasligi mumkin. Toʻldiruvchi 
maydon (Padding) sarlavhani 32-razryadli chegaraga moslashtirish (toʻgʻrilash) 
uchun qoʻllaniladi. [2] 

---

147