O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi jizzax politexnika instituti «Qurilish materiallari va konstruksiyalari»

3-rasm. Orayopma panellarning ko‘ndalang kesimining berilgan va hisobiy sxemalari

a –dumaloq bo‘shliqli; b, v – qovurg‘ali; g, d – oval bo‘shliqli.
Oldindan zo‘riqtirilgan panellarning kesimi balandligini oldindan deb belgilash mumkin.

Armatura kesimi maydonini tayyor jadval va formula yordamida topiladi. Agar, neytral o‘q siqilgan tokcha chegarasidan o‘tsa, 1-jadval bo‘yicha aniqlangan qiymatdan keyin ξ i η qiymatlari topiladi, x≤ξh₀ sharti tekshiriladi va formula bo‘yicha cho‘zilgan armatura yuzasi hisoblanadi.

Bu armaturani bo‘shliqli panelning cho‘zilgan zonasiga teng taqsimlab joylanadi, qovurg‘ali plitalarda armatura hamma bo‘ylama qovurg‘aga nisbatan 2 marta kam bo‘ylama armatura qo‘yiladi.

1 - jadval. Yakka armatura bilan armaturalangan to‘g‘ri burchak kesimli egiluvchan elementlarni hisoblash uchun ma’lumotlar

0,01	10	0,995	0,01	0,36	1,84	0,82	0,295
0,02	7,12	0,99	0,02	0,37	1,82	0,815	0,301
0,03	5,82	0,985	0,03	0,38	1,8	0,81	0,309
0,04	5,05	0,98	0,039	0,39	1,78	0,805	0,314
0,05	4,53	0,975	0,048	0,4	1,77	0,8	0,32
0,06	4,15	0,97	0,058	0,41	1,75	0,795	0,326
0,07	3,85	0,965	0,067	0,42	1,74	0,79	0,332
0,08	3,81	0,96	0,077	0,43	1,72	0,785	0,337
0,09	3,41	0,955	0,085	0,44	1,71	0,78	0,343
0,10	3,24	0,95	0,095	0,45	1,69	0,775	0,349
0,11	3,11	0,945	0,104	0,46	1,68	0,77	0,354
0,12	2,98	0,94	0,113	0,47	1,67	0,765	0,359
0,13	2,88	0,935	0,121	0,48	1,66	0,76	0,365
0,14	2,77	0,93	0,13	0,49	1,64	0,755	0,37
0,15	2,68	0,925	0,139	0,5	1,63	0,75	0,375
0,16	2,61	0,92	0,147	0,51	1,62	0,745	0,38
0,17	2,53	0,915	0,155	0,52	1,61	0,74	0,385
0,18	2,47	0,91	0,164	0,53	1,6	0,735	0,39
0,19	2,41	0,905	0,172	0,54	1,59	0,73	0,394
0,2	2,36	0,9	0,18	0,55	1,58	0,725	0,399
0,21	2,31	0,895	0,188	0,56	1,57	0,72	0,403
0,22	2,26	0,89	0,196	0,57	1,56	0,715	0,408
0,23	2,22	0,885	0,203	0,58	1,55	0,71	0,412
0,24	2,18	0,88	0,211	0,59	1,54	0,705	0,416
0,25	2,14	0,875	0,219	0,6	1,535	0,7	0,42
0,26	2,1	0,87	0,226	0,61	1,53	0,695	0,424
0,27	2,07	0,865	0,236	0,62	1,525	0,69	0,428
0,28	2,04	0,86	0,241	0,63	1,52	0,685	0,432
0,29	2,01	0,855	0,248	0,64	1,515	0,68	0,435
0,3	1,98	0,85	0,255	0,65	1,51	0,675	0,439
0,31	1,95	0,845	0,262	0,66	1,5	0,67	0,442
0,32	1,93	0,84	0,269	0,67	1,495	0,665	0,446
0,33	1,9	0,835	0,275	0,68	1,49	0,66	0,449
0,34	1,88	0,83	0,282	0,69	1,485	0,655	0,452
0,35	1,86	0,825	0,289	0,7	1,48	0,65	0,455

x>ξh₀ bo‘lganda neytral o‘q qovurg‘a bilan kesishib, siqilgan tokchani pastidan o‘tadi. Bunday holatda, betonning hisobiy qarshiligi uning prizmatik mustahkamligi R_b ga (koeffitsient ni nazarda tutgan holda) teng bo‘lgan, qovurg‘ani siqilgan qismi bilan tokchani birgalikda ishlashini hisobda e’tiborga olinadi.

Bo‘ylama armaturaning hisobidan tashqari element mustahkamligi qiya kesimi bo‘yicha tekshiriladi. Bunda hisobga faqat qovurg‘alarning b eni yig‘indisi (chiqindidan tashqari) kiritiladi.

Yig‘ma panellarni konstruksiyalashda zarur:

tayyorlash texnologiyasi talablarini hisobga olish va yig‘ma temir-beton konstruksiyalar unifikatsiyasi; tutish joylarda kesishgan yuzalarni qolipdan tekis ko‘chirishda qo‘llash uchun qovurg‘aning qiya yon bag‘ri ;

plitada betonning saqlanish qobig‘i 10 mm, qovurg‘alarda – 15-20 mmdan qovurg‘aning balandligidan oshmasligi kerak;

loyihalashda payvandlanadigan karkaslar va to‘rlarni konstruktiv va texnologik talablarga rioya qilgan holda karkas va to‘rlarning ishchi armaturalarni joylashtirish (rasm.4), qabul qilingan hisob shartlariga mos kelishi kerak.


4-Rasm. Orayopma panellarda payvandlanadigan to‘r va karkaslarning joylashishi

a –yirik teshikli panel; b – qovurg‘ali panel;1 – yuqori to‘r plani;

2 – pastki to‘r plani; 3 – plita to‘ri plani
Rigellarni loyihalash. Rigel deb, karkasli bino konstruksiyasining elementiga yoki tashqi devorlarga va oraliq tayanchlarga oxirgi tomonlari bilan erkin o‘rnatiladigan (tayanadigan) uzluksiz to‘sin (balka)ga aytiladi. Rigellarning ko‘ndalang kesimlari asosan to‘g‘ri burchakli to‘rtburchak yoki polkasi yuqorida joylashgan tavr shaklida bo‘ladi (5-rasm).

Rigellar ko‘ndalang kesimlarining o‘lchamlari oldindan qo‘yidagicha qabul qilinadi: balandligi , eni (bu erda l-rigel joylanadigan oraliq uzunligi, bu uzunlik kolonnalarning o‘qlari orasidagi masofaga teng). Bir xil oraliqqa ega bo‘lgan yoki oraliqlaridagi farqs bir-biridan 20% dan ortiq bo‘lmagan uzluksiz yig‘ma rigellar odatda, plastik deformatsiyani hisobga olgan holda uzluksiz to‘sin kabi hisoblanadi ya’ni uzluksiz to‘sin qanday hisoblansa, ular ham xuddi shunday hisoblanadi, bunda plastik deformatsiyaning hisobga olinishi alohida kesimlardagi eguvchi momentlarni qayta taqsimlash va to‘g‘rilash (moslash) imkonini beradi. Bu kolonnalarning tayanch kesimlarini (tutashgan joylar ya’ni tugunlarni) armaturalashni engillashtiradi va bunda umumiy holda elastik sxema bo‘yicha hisoblashga qaraganda (nisbatan) 20-30% armatura iqtisod qilinadi.

5-Rasm. Oraliq tom yopmalarni ko‘tarib turuvchi yig‘ma rigellarning ko‘ndalang kesimlari

a –to‘g‘ri burchakli to‘rtburchak shaklida; b va v – tavr shaklidagi ko‘ndalang kesim
Yassi oraliq tom yopma plitalardan rigellarga tushadigan yukni teng (bir xil) taqsimlangan deb qabul qilinadi, qovurg‘ali panellardan to‘shadigan yuklarni esa to‘plangan kuch (yuk) sifatida qabul qilish hisoblashlarni osonlashtiradi. Bo‘ylama o‘qga normal va qiya ravishda joylashgan kesimlarni armaturalash to‘g‘ri burchakli to‘rtburchak va tavr shaklidagi elementlarda hosil bo‘ladigan eguvchi momentlarni hisobga oladigan formula yordamida aniqlanadi formula yordamida aniqlanadi (A.P. Mandrikov «Primerы rascheta jelezobetonnыx konstruksiy» §9 ga qarang).

Rigellar odatda payvandlash karkaslari orqali loyihalanadi. Oraliq (prolet)da sterjenlarning uzilish joylari momentlarning egri chiziqli (egiluvchi) epyurasi bo‘yicha aniqlanadi. Uzilgan armatura sterjenlari hisoblash formulalariga muvofiq ravishda nazariy hisoblangan uzilish joyida hisobiy uzunlik ω da va 20d uzunlikdan kam bo‘lmagan holda bir-biriga kiritilb bog‘lanadi yoki payvandlanadi.

Nomarkaziy siqilgan elementlarning konstruktiv

jihatlari
Temir-beton konstruksiyalarda barcha siqilgan element sifatida hisoblanadi. Bu shu bilan izohlanadiki, siquvchi kuchlarning qo‘yilishidagi faktni ekssentrisitet (e=M/N) dan tashqari temir-beton konstruksiyalarni ishlab chiqarishda elementlar ko‘ndalang kesimlarining loyihaviy o‘lchamlaridan og‘ish hollari bo‘lganligi tufayli ularning geometrik formalari to‘liq bajarilmasligi hamda betonning bir jinsli bo‘lmaganligi sababli kesimning geometrik va fizik og‘irlik markazlari bir-biriga mos tushmasligi oqibatida yana qo‘shimcha ekssentrisitet hosil bo‘ladi va shuning uchun hisoblashda e_a ehtimoliy ekssentrisitet qabul qilinadi (kiritiladi).

Umumiy ekssentrisitet qo‘yidagi formula bo‘yicha topiladi: e₀=e+e_a. Siquvchi kuch element o‘qi bo‘yicha qo‘yilgan holda (e=M/N=0) faqat ehtimoliy ekssentrisitet e₀=e_a qabul qilinadi (hisobga olinadi) va ushbu elementni shartli ravishda markaziy siqilgan element deb qarash mumkin bo‘ladi. Bunday elementlarga bino va inshootlardagi oraliq kolonnalar, tugunlarga ta’sir qiladigan yuklar bo‘lmagan hollarda fermalarning ustki (yuqori) belbog‘lari (poyaslari), siqilgan ustunlar va fermalarning raskoslarini misol tariqasida keltirish mumkin.

e₀=e_a bo‘lganda, ya’ni markaziy siqilishda kolonna va ustunlarning ko‘ndalang kesimlari odatda kvadrat ba’zan to‘g‘ri burchakli to‘rtburchak shaklida qabul qilinadi. Ekssentrisitet ancha sezilarli (kattaroq) bo‘lgan hollarda kolonnalarning ko‘ndalang kesimlar to‘g‘ri burchakli to‘rtburchak shaklida qabul qilinadi, bunda ko‘ndalang kesimning katta tomoni ekssentrisitet joylashishiga qarab yo‘naltiriladi, shu bilan bir qatorda ko‘ndalang kesimlarning formalari qo‘shtavr va tavr shaklida bo‘lishi mumkin. Standartlashtirish maqsadida kolonnalarning kesimlarining o‘lchamlari 50mmga karrali qilib belgilanadi. Turar uy-joy va jamoat binolari uchun mo‘ljallangan kolonnalar ko‘ndalang kesimlarining minimal o‘lchamlari 200x200 mm, sanoat binolari uchun mo‘ljallangan kolonnalar ko‘ndalang kesimlarining minimal o‘lchamlari 300x300 mm, quyma (monolit) kolonnalarning ko‘ndalang kesimlarining minimal o‘lchamlari 250 mm dan kam bo‘lmasligi talab etiladi. Kolonnalar tayyorlash uchun siqilish bo‘yicha mustahkamligi Kolonnalarni armaturalashda bo‘ylama sterjenlarning diametri 12 mm dan kam bo‘lmasligi lozim, A-III yoki A-II klassdagi armaturalar, ko‘ndalang sterjenlar sifatida esa A-I, A-II, A-III klassdagi armatura yoki V-I klassdagi sovuq holatda tortilgan sim qo‘llaniladi. (6-rasm).

Nomarkaziy siqilgan kolonnalarni loyihalashda qo‘yida ta’kidlangan talablarga rioya qilish taqozo etiladi:

kolonnalarning ko‘ndalang kesim o‘lchamlari shunday bo‘lishi lozimki, ularning egiluvchanligi l₀/i istalgan (har qanday) yo‘nalishda 120 dan oshmasligi lozim, ikkinchi darajali siqilgan elementlar uchun esa l₀/i ≤200; shart bajarilishi talab etiladi; bo‘ylama qo‘yilgan armatura ko‘ndalang kesim yuzasi S vaS' ning minimal qiymati qo‘yida ko‘rsatilgan qiymatlardan iborat bo‘lishi taqozo etiladi, %:

elementlarda	l0/i<17	…………………….	0,05
-//- -//-	17≤l0/i≤35	…………………….	0,1
-//- -//-	350/i≤83	…………………….	0,2
-//- -//-	l0/i>83	…………………….	0,25

betonning himoya qatlamining qalinligi bo‘ylama armaturaning diametridan yoki 20 mm dan kam bo‘lmasligi lozim, bikr karkasli kolonnalarda bo‘ylama sterjenlar sifatida chiziqli, burchakli va fasonli po‘lat qo‘llanilganda betonning himoya qatlami 50 mm dan kam bo‘lmasligi talab etiladi;

ko‘ndalang sterjenlar yoki xomutlar hech qanday hisoblashlarsiz o‘rnatiladi (qo‘yiladi), lekin me’yoriy ko‘rsatmalarga rioya qilinadi: agar kolonna ko‘ndalang kesimining o‘lchamlari 400x400 mm (kolonna qirralari orasidagi tomonlar 400 mm) va bo‘ylama armaturalar soni to‘rtta bo‘lganda yassi karkaslar qo‘shimcha sterjenlarsiz yoki bittalik xomutlar bilan loyihalanadi (6-rasm, a, v);

agar kolonna qirralari orasidagi tomonlar 400 mm dan ortiq bo‘lsa yoki bitta tomondan (qirrada) bo‘ylama armaturalarning soni to‘rtadan ortiq bo‘lsa, qo‘shimcha konstruktiv ko‘ndalang sterjenlar kiritiladi yoki ikkitalik xomutlar o‘rnatiladi (6-rasm, b, g, d, e); ikkitalik xomutlar o‘rniga birlashtiruvchi shpilkalarning qo‘yilishi ham tavsiya etiladi (6-rasm, j); xomutlarning egilishlari element qirrasining eni bo‘yicha 400 mm dan ortiq bo‘lmagan masofada qo‘yiladi.

Siqilish paytida ko‘ndalang sterjenlarning tashqi yon tomonlarga egilib (shishib) chiqib ketmasligining oldini olish maqsadida ko‘ndalang sterjenlar (xomutlar)ning orasidagi masofa bog‘langan karkaslarda 15d dan ortiq bo‘lmagan oraliqda olinadi va payvandlangan karkaslarda esa ko‘ndalang sterjenlar (xomutlar) oralig‘i 20d dan yoki 500 mm dan ortiq bo‘lmagan masofada olinadi, bu erda d- bo‘ylama siqilgan armaturaning eng kichik diametri.

Bo‘ylama armaturalarning qo‘yilish yuzasi 3% dan ortiq bo‘lsa, xomutlar 10d va ≤300 mm shartga muvofiq o‘rnatiladi.

6-rasm. Kolonnalarning ko‘ndalang kesimini armaturalash

a, b – payvandlash karkaslari bilan armaturalash; v va j –bog‘langan karkaslar bilan armaturalash;1 – birlashtiruvchi sterjen; 2 – karkas; 3 – yakka xomut; 4 – qo‘shma xomut; 5 – qo‘shimcha sterjen; 6 – shpilka; 7 – Ø 12-16 mmdiametrliqo‘shimcha sterjenlar.
Payvandlangan karkaslardagi ko‘ndalang sterjenlar (xomutlar)ning diametri payvandlash shartlarini qoniqtirishi shart: bo‘ylama armaturalarning diametrlari 14÷20 mm bo‘lganda odatda 5÷6 mm diametrdagi; bo‘ylama armaturalarning diametrlari 22÷25 mm bo‘lganda diametri 8 mm bo‘lgan armatura ko‘ndalang sterjen sifatida qabul qilinadi, agar bo‘ylama armaturalarning diametrlari 28÷32 mm va 36÷40 mm bo‘lganda ko‘ndalang sterjenlar sifatida mos ravishda diametrlari 10 mm va 12 mmli armaturalar qabul qilinadi. Bog‘langan karkaslarda xomutlarning diametri 5 mm dan oshmasligi va 0,25d dan ortiq bo‘lmasligi lozim, bu erda d – ko‘ndalang armaturaning eng katta diametri; odatda xomutlar sifatida diametrlari 6÷8 mm bo‘lgan A-I sinfli armatura qabul qilinadi.

Payvandlab biriktirish uchun mo‘ljallangan metall payvandlash detellari element qirralari joylashgan tekislikdan (qirralardan) tashqariga chiqib ketmasligi lozim; bu detallarni ishchi (yuk ko‘taruvchi) armaturalarga payvandlab biriktirish yoki maxsus sterjenlar yoki ankerli ilgaklar orqali (yordamida) betonga ishonchli ankerlash taqozo etiladi.

Ehtimoliy ekssentrisitetlar yuzaga kelgan hollarda

kolonnalarni hisoblash

Amaliyotda kolonnalar ehtimoliy ekssentrisitetlar (e₀=e_a≤h/30) yuzaga kelganda qo‘yidagi tartibda hisoblanadi: kolonnalarning ko‘ndalang kesimlarining o‘lchamlari, po‘lat armaturaning sinfi, beton sinfi oldindan belgilanadi, ustun hisobini qo‘yidagicha bajariladi: ustun kesimi o‘lchovlari oldindan belgilanadi, oraliqda qabul qilinadi va berilgan yoki hisoblab topilgan siquvchi zo‘riqish (ichki) kuchi N bo‘yicha bo‘ylama armatura ko‘ndalang kesimining yuzasi qo‘yidagi formula yordamida topiladi

bu erda, bunda mm; bo‘lganda mm

So‘ngra armaturalash foizi % aniqlanadi, to‘g‘ri loyihalashda bu foiz 1 2% li oraliqda bo‘ladi va kolonnaning egiluvchanligi l₀/i<17 bo‘lganda bu foiz 0,05% ni yoki bo‘lganda bu foiz 0,1 % ni yoki bu foiz 0,2 % ni, l₀/i>83 bo‘lganda armaturalash foizi 35

Armaturaning maksimal qiymati 3 % dan oshmasligi lozim (bunda >3%, hisoblashlarda armatura yuzasi element ko‘ndalang kesimining umumiy yuzasidan olib tashlanadi). Agar (3 %) shart bajarilmasa, ko‘ndalang kesim yuzasining o‘lchamlari o‘zgartiriladi yoki hisoblash ishlari qaytadan olib boriladi.
Ko‘pg‘ovakli panellarni hisoblash

va loyihalash

Loyihalash uchun topshiriq. Minimal uzunligi 6,0 m bo‘lgan eni 1 m balandligi 22 sm, A-III bo‘lgan aylana bo‘shliqlarga ega bo‘lgan ko‘p g‘ovakli panel va ustiga bu panel joylashgan ko‘p oraliqli yig‘ma rigelni hisoblash hamda konstruksiyalash (7-rasm) tomga ta’sir qiladigan kuchlar 2-jadvalda ko‘rsatilgan.


7-rasm. Tom yopmaning yig‘ma elementlarini hisoblashga doir chizmalar

a – tom yopmaning rejasi; b – rigelni hisoblash sxemasi; v – aylana g‘ovakli panel;

1 – panel P-1; 2 – rigel; 3 – montaj ilgak; 4 –P-1 panelning keltirilgan kesimi








Jadval 2. Qavatlararo yig‘ma tom yopma paneliga tushadigan yuk ta’siri

Yuklarning turlari	Me’yoriy yuklar, N/m^2	Yuk ta’siridagi ishonchlilik koeffitsienti	Hisobiy yuk, N/m^2
Doimiy: parket poldan tushadigan yuk, m, kg/m^3 shlakobeton qatlamidan, m, ovoz o‘tkazmaydigan ko‘pikbeton plitalar, m, temir-beton paneldan (katalog bo‘yicha) keltirilgan yo‘g‘onlik 110 mm,	160 1040 300 2750	1,1 1,2 1,2 1,1	176 1249 360 3025
Jami Vaqtinchalik: qisqa muddatli uzoq muddatli	2800 1200	- 1,3 1,3	3640 1560
Jami To‘liq yuk ta’siri: doimiy va uzoq muddatli qisqa muddatli	5450 2800	- - -	6370 3640
Jami		-

Izoh.Hisoblash 3.1-jadval, 1-izohdagi formulalar bo‘yicha olib boriladi (A.P.Mandrikov «Primerы rascheta jelezobetonnыx konstruksiy») keyingi o‘xshash jadvallarda ham hisoblash shu tariqa olib boriladi.
Echish. Yuklar va zo‘riqishlarni aniqlash. Eni120 sm bo‘lgan panelning 1 m uzunligiga quyidagi yuklar ta’sir ko‘rsatadi, N/m: qisqa muddatli normativ (me’yoriy) , qisqa muddatli hisobiy ; doimiy va uzoq muddatli normativ (me’yoriy) ; doimiy va uzoq muddatli hisobiy ; jami normativ ; jami hisobiy .

To‘liq yuk ta’siridan hosil bo‘ladigan eguvchi momentning hisobiy qiymati

Nm

bu erda m;

To‘liq normativ yuk ta’siridan hosil bo‘ladigan eguvchi momentning hisobiy qiymati (salqillikka va yoriqbardoshlikka qarshi mustahkamligini hisoblash uchun) bunda

Nm

xuddi shunday, normativ doimiy va uzoq muddatli vaqtinchalik yuk ta’siridan

Nm;

xuddi shunday, qisqa muddatli normativ yuk ta’siridan

Nm.

Hisoblangan yuk ta’siridan tayanchda hosil bo‘ladigan ko‘ndalang kuchning maksimal qiymati:

N;

xuddi shunday, normativ yukdan

N;

N.

Kesim tanlash. Yig‘ma panelni tayyorlash uchun quyidagilarni qabul qilamiz: beton sinfi B30, MPa, MPa, MPa, ; bo‘ylama sterjenlar sifatida A-II klassli po‘latdan tayyorlangan armaturani qabul qilamiz, MPa, ko‘ndalang armaturali - A-I sinfli po‘lat, MPa i MPa; payvandlangan to‘rlar va karkaslar bilan armaturalash; payvandlagan to‘rlar panelning yuqori va pastki tokchasiga Vr-I sinfli simlar bilan bog‘lanadi, MPa bunda mm va MPa bo‘lganda mm qabul qilinadi.

Panelni berilgan o‘lchovlar bilan sm hisoblanadi (bu erda b – nominal en; h – panel balandligi).

Olti g‘ovakli panelni loyihalaymiz (qar. rasm. 1, v). Hisobda g‘ovak panelning ko‘ndalang kesimini ekvivalentli ikki tavrli kesimga keltiramiz. Dumaloq g‘ovak maydonini to‘g‘riburchakli shunday maydondagi moment inersiyasiga almashtiramiz. Hisoblaymiz:

sm

sm sm

qovurg‘a yo‘g‘onligi sm (siqilgan tokchaning hisoblangan eni sm).

Normal kesimning mustahkamligi bo‘yicha hisobi. Oldindan orayopma panel kesimi balandligini pishiqlikni saqlagan holda mustahkamlikni ta’minlash shartini bajarishini formula orqali tekshirib chiqamiz:

sm

N/m².

bu yerda, с – panel ko‘ndalang kesmi shaklini e’tiborga oladigan koeffitsient: bo‘shliqli panellar uchun с =18–20 ga teng; tokchasi siqilgan zonada joylashgan qovurg‘ali panellar uchun 30–34 ga teng. – yuklarning doimiy va davomli ta’sir etishidan salqilining oshishini inobatga oluvchi koeffitsient: bo‘shliqli panellar uchun ; tokchasi siqilgan zonada joylashgan qovurg‘ali panellar uchun ;

Qabul qilingan kesim balandligi sm yetarli. >0,1; hisobga tokcha butun enini kiritamiz sm, formula orqali hisoblab chiqamiz: :



sm.

Jadval 2 orqali , aniqlaymiz.

Siqilgan mintaqa balandligi sm< sm neytral o‘q siqilgan tokcha chegarasidan o‘tadi.

Bo‘ylama armatura kesimining yuzasi

sm²

Oldindan qabul qilamiz: 4Ø16A-II, sm², shuningdek, to‘rni hisobga olamiz: , sm²; sm² sterjen diametri 16 mm ni qovurg‘aning ikki chetki qismiga va ikkitasini bitta o‘rta qovurg‘aga bo‘lamiz (rasm. 1, v).

Qiya kesimni pishiqlik bo‘yicha hisobi. Ko‘p g‘ovakli panellar uchun ko‘ndalang armaturani o‘rnatish zarurati shartini tekshiramiz, kN.

Qiya kesim proeksiyasini formula yordamida hisoblaymiz

bu erda og‘ir beton uchun; - siqilgan tokcha chiqindilari ta’sirini oladigan koeffitsient; etti qovurg‘ali ko‘p g‘ovakli plitada

<0,5

Hisob bo‘yicha qiya kesim , shuningdek, sm> sm. sm deb qabul qilamiz, shunda N=89kN> kN. Bundan, ko‘ndalang armatura hisob bo‘yicha talab qilinmaydi.

Ko‘ndalang armaturani konstruktiv shartidan oldindan nazarga olib, uning masofasiga ega bo‘lamiz sm, shuningdek, sm.

Ko‘ndalang sterjen diametrini 6 mm A-I sinf 10 sm oralig‘ida tayanch oldida orayopma 1/4 uzunlikdagi qismda belgilaymiz.

Karkasning bo‘ylama sterjenini bog‘lash uchun panelning o‘rta 1/2 qismiga konstruktiv nuqtai nazardan har 0,5 m oraliqda ko‘ndalang sterjen qo‘yamiz (qar. rasm. 1, v). Agar pastki to‘rga S-1 ishchi bo‘ylama sterjenni qo‘shsak, tayanch oldi karkaslar panelning 1/4 orayopmada uzish mumkin.
Yig‘ma temir-beton kolonnani hisoblash

Loyihalash uchun vazifa.Tasodifiy ekssentrisitetda (e₀=e_a) yassi tomli uchorayopma besh qavatli ishlab chiqarish binosining o‘rta qator ustunini konstruktorlash va hisoblash (qar. rasm. 3.4, A.P. Mandrikov «Primerы rascheta jelezobetonnыx konstruksiy»). Qavat balandligi N=4,2 m. Ustunlar to‘ri 6x6 m. Fundament yuqori qismi pol sathi belgisidan 0,6 m chuqurroq. Vazifa III klimatik rayonning qorli sathida olib boriladi. Qavatlaro orayopmaga 7kN/m² foydali (vaqtinchalik) yuk, shuningdek, uzoq muddatli 5 kN/m². Tashqi yuk ko‘taruvchi devorlar bilan bino konstruktiv hal qilingan, gorizontal yukni ko‘ndalang devorlar va zinapoya to‘ri devori ko‘taradi. Beton sinfi mustahkamligi ustunni siqishda V30 dan ortiq emas, bo‘ylama armatura sinfi A-III. Bino mo‘ljallanishiga ko‘ra ikkinchi sinfga mansubdir. deb qabul qilamiz.

Echish. Yuk va kuchni aniqlash. Yuk maydoni orayopma va yopmadan ustun to‘ri 6x6m =36m². Yuklarning hisobi jadval 4 da berilgan. Bunda rigel kesimi balandligi va eni va (5 smga qisqa) qabul qilingan. Bu o‘lchovlarda rigel vazni 1 m uzunlikda: , 1m²=375/6=62,5 ni tashkil etadi.
Jadval 4. Normativ va hisoblangan yuklar

Yuk turi	Normativ yuk, N/m^2	Yuk bo‘yicha ishonchlilik koeffitsienti	Hisobiy yuk, N/m^2
Yopmadan: domiy: uch qavat rulonli gilamdan sementli tekislovchi qavat, t=20 mm; = 2000 kg/m^3 dan isitgichdan – ko‘pikbeton plitadan b=120 mm; = 400 bug‘dan izolyasiya bir qavat yig‘ma qovurg‘ali paneldan rigeldan (oldindan hisob) ventilyasiya koroblar va trubalardan	120 400 480 40 2500 625 500	1,2 1,3 1,2 1,2 1,1 1,1 1,1	150 520 580 50 2750 690 550
Jami Vaqtinchalik (qor): Shu bilan birga qisqa muddatli uzoq muddatli (30 %)	4665 1000 700 300	- 1,4 1,4 1,4	5290 1400 980 420
Jami yopmadan Orayopmadan (jadval 3 misol 3 ga ko‘ra): doimiy: plitali poldant=15 mm; =2000 sement qorishmadan t=20mm; =2000 shlakobetont=60 mm, =1500 qovurg‘ali paneldan rigeldan (oldindan hisob bo‘yicha)	5665 300 400 900 2500 625	- 1,1 1,3 1,3 1,1 1,1	6690 330 520 1200 2750 690
Jami Vaqtinchalik: uzoq muddatli qisqa muddatli	4725 5000 2000	- 1,2 1,2	5490 5500 6000 2400
Hamma orayopmalar	11725	-	13900

Ustunlar kesimini oldindan . Ustunning hisoblash uzunligi ikkinchi beshinchi qavatlarda qavat balandligiga teng , birinchi qavatda ustunlarning poydevorda qisilish .

Bir qavatda ustunning hisobli z og‘irligi:

ikkinchida — beshinchi qavatda

birinchi qavatda

Hisoblash yukini hisobi ustunlar uchun jadval 5 da keltirilgan.Yopish va orayopmadan tushadigan yuk hisobi jadval 4 da berilgan ularning miqdorlarini yuk yuzasiga A_s=36 m²ko‘paytirib bajarilgan, qaysiki, yuk bitta ustunga uzatilgan; N_c= (g+p)A_c. Jadval 5 da hamma yuklar qavatlar bo‘yicha o‘suvchi yakun yuqoridan pastga ketma-ket yig‘iladi. Bunda vaqtinchalik yuk kamaytiriladi, ustunlarni hisoblashda ikki qavatdan baland binolarda p. 3.9 UzRST 2.01.07-85 da ko‘zda tutilgan, chunki ishlab chiqarish binolari uchun buni ko‘rsatma bo‘yicha mos instruksiya bilan bajarish mumkin, binoni loyihalashda beriladi.

Qavatlar bo‘yicha ustunlar hisoblangan kesimi chok bilan teng darajada kesish qabul qilingan, birinchi qavat uchun esa poydevorning yuqori belgisi darajasida. Ustunlarni yuklash sxemasi rasm 5 da ko‘rsatilgan.
Jadval 5. Ustunning yakuniy yukini hisoblash

Qavat	Yopma va orayopmadan tushadigan yuk, kN		Ustunning o‘z og‘irligi, kN	Hisoblangan yuklar yig‘indisi, kN
	uzoq muddatli	qisqa muddatli		uzoq muddatli	qisqa muddatli	to‘liq
5	200	35,2	18,5	218,2	35,3	253,8
4	614	121,6	37	651	121,6	772,6
3	1028	207,9	55,7	1083,5	207,9	1291,4
2	1442	294,2	74	1516	294,2	1810,2
1	1856	380,5	95,2	1951,2	380,5	2331,7 2332

To‘rtinchi va beshinchi qavat ustunini hisoblash. To‘rtinchi va beshinchi qavat ustunlari uchun, qaysiki tushadigan yuk anchagina kam, ustun kesimi 30x30 sm beton sinfiniB15, =8,5 MPa deb qabul qilish mumkin. Koeffisient . Oldindan qiymatini =0,85 deb qabul qilib, talab qilingan bo‘ylama armatura kesim yuzasini hisoblaymiz. To‘rtinchi qavat ustunini

sm²

4 A-III, =6,16 sm²; ; 100(6,16/900)=0,68%.

qabul qilamiz va qiymatlarini aniqlaymiz:

kesimning haqiqiy ko‘taruvchi xususiyati:

mustahkamlik etarli.

Beshinchi qavat ustuni . Konstruktiv qabul qilamiz 4 A-III sm². Demak, =0,85 va da kesimning ko‘tarish xususiyati

kesim mustahkamligining anchagina oshishiga qaramay, kesim keyinchalik o‘zgarishi va ustunlarni konstruktiv shartlar bilan armirlash maqsadga muvofiq emasdir.
Foydalaniladigan adabiyotlar ro’yhati

1. Akramov X.A., Kornakova T.M. Stroitelnыe konstruksii zavodskogo izgotovleniya. O‘quv qo‘llanma. Arxitektura, qurilish innovatsiya va integratsiya markazi. T., 2012.

2. Akramov X.A. Korxonalarda qurilish innovatsiya va integratsiya markazi. T., 2013.

3. Akramov X.A. Korxonalarda tayyorlangan qurilish konstruksiyalari. O‘quv qo‘llanma. Lotin imlosida. Arxitektura, qurilish innovatsiya va integratsiya markazi. T., 2014.

4. Akramov X.A. Korxonalarda tayyorlangan qurilish konstruksiyalari fani bo‘yicha kurs loyihasini bajarish uchun uslubiy qo‘llanma. TAQI. T., 2014.

5. Asqarov B.A., Nizomov SH.R. Temir-beton va tosh g‘isht konstruksiyalari. Toshkent. 2003.

6. Asqarov B.A., Nizomov SH.R. Darslik. Temir-beton va tosh g‘isht konstruksiyalari. O‘zbekiston. T., 2008..

7. Baykov V.N., Sigalov E.E. “JelezobetonnыekonstruksiiObщiy kurs” darslik. Mockva 1991.

8. Ikramov S.I., Mailyan R.L.Raschet i proektirovanie statichkeski ne opredelyamыx balok. T. O‘qituvchi 1993.

9. Mailyan R.L., Mailyan D.R., Veselev YU.A.Stroitelnыe konstruksii.Feniks.2004.

10. Mandrikov A.P. Primerы rascheta jelezobetonnыx konstruksiy. Moskva. Stroyizdat, 1989.

Internet saytlar

23.http://www.ibeton.uz/

24.http://gb-stroy.uz/sushhnost-zhelezobetona/94-prednapryazhennyj-zhelezobeton-ego-sushhnost-i.html

25. http://www.bibliotekar.uz/spravochnik-104-stroymaterialy/2.htm