O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi jizzax politexnika instituti «Qurilish materiallari va konstruksiyalari»

Loyihalash, panellarni hisoblash

va konstruksiyalash

Qurilishda temir-beton sarfining 65 %ni temir-beton panellari tashkil qiladi. Panellarni qo‘llanilishiga qarab yassi yoki qovurg‘ali ko‘rinishda loyihalanadi (2-rasm). Yassi panellar oval yoki dumaloq g‘ovakli (2-rasm, a - g) yoki yaxlit bo‘lishi mumkin (2-rasm, d). Qovurg‘ali panellar qovurg‘asi pastga qaratilib yoki qovurg‘asi tepaga qaratib tayyorlanishi mumkin (2-rasm, e va j). Plitalarning kesimi, qoidaga ko‘ra, nisbatan katta bo‘lmagan qalinlikda (12-16 sm gacha) tayyorlanadi.

2-rasm. Orayopma panellar va ularni armaturalashning ko‘ndalang kesimi turlari

a va b – oval g‘ovakli; v va g – dumaloq g‘ovakli; d – yaxlit kesim;

e va j – qovurg‘ali; s – setkalar; k – karkaslar.

Orayopma panellarni tayyorlashda og‘ir betonli plitalarning minimal qalinligi bo‘shliqli panellarda 20-35 mm; qovurg‘ali panellarda siqilgan zonada 50-60 mm cho‘zilgan zonada 35-40 mm belgilanadi.

Bo‘ylama va ko‘ndalang qovurg‘ali panellari bo‘lgan qovurg‘ali panellarda plita ikki yo‘nalishda ishlashi mumkin. Bunday holatda plitaning minimal qalinligi 30 mm ga, qovurg‘aning minimal qalinligi 35-45 mm ga teng bo‘lishi mumkin.

Panellarning eni va uzunligi bino to‘rining joylashishi va zavod texnologiyasini hisobga olgan holda belgilanadi. Sanoat binolarida panellar eni 1200-1500 va 3000 mm, ba’zan 2000 mm ni tashkil qiladi. Yig‘ma elementlarni eni 1000, 750 va 500 mm ga ega. Plitalar oralig‘i 3, 6, 9 va 12 m. Uy – joy qurilishida panellar eni 800 dan 2400 mm, 200 m oraliqda; panellar uzunligi 40 sm oraliqdagi gradatsiya bilan 2,8 m dan 6,4 m ga teng. G‘ishtli yuk ko‘taruvchi tashqi devorga yig‘ma panel tayanganda yirik blok yoki engil beton panellarning konstruktiv uzunligi 100 – 140 mm ga kamroq qabul qilinadi.

Yig‘ma panelda ko‘ndalang kuch Q va egilish kuchi M ni hisobiy qiymati bir oraliqli erkin tayangan yoki qisman mahkamlangan egiluvchan elementlardagi kabi aniqlanadi. Yig‘ma panellarni ikki tomoni nim to‘sinlarga tayanganda hisobiy oraliq l₀ ni tayanch o‘qlari orasidagi masofadan yuqori bog‘ich enining yarmini l₀=l_p-b/2 olib tashlanganiga teng deb qabul qilinadi. Panellarni bir tomonlama nim to‘singa, boshqa tomoni devorga tayanganda hisobiy oraliq yig‘ma panel uzunligidan har tomondan tayanch yarmini olib tashlanganiga teng deb qabul qilinadi:

l₀=l_n-b₁/2-b₂/2

Rigel tokchasiga panellar tayanganda hisobiy oraliq l₀=l_n-b-a ga teng. Rigellar kolonna konsoliga (kolonnadan chiqib turgan qismi) tayanganda l₀=l_n-h_c-a teng deb qabul qilinadi. M va Q ning hisobiy qiymati elementni haqiqiy yuklash sharti asosida teng taqsimlangan yoki yig‘ilgan kuchlarga mos ravishda qabul qilinadi. 1 m uzunlikdagi yig‘ma panelga yukni panellarning o‘qi oraliq masofaga teng bo‘lgan eni-V_p e’tiborga olib hisoblanadi.

M va Q larning aniqlangan qiymati bo‘yicha bir oraliqli panellarning egiluvchanlik kesimi xuddi to‘g‘ri burchakli yoki tavrli kesim kabi hisoblanadi. Murakkab kesimli yig‘ma panellar orayopma (qovurg‘ali, ko‘pqovurg‘ali, bo‘shliqli va b.) hisoblashda tavrli yoki ikki tavrli kesimiga ekvivalent qiymat keltiriladi (3-rasm). Bunday holda cho‘zilgan zonadagi tokcha mustahkamlikka hisobda inobatga olinmaydi. Yuqoriga qaragan qovurg‘ali panelning hisobiy kesim eni qovurg‘alar eni yig‘indisiga teng deb olinadi (ularning o‘rtacha qiymati bo‘yicha), hisob to‘g‘ri burchakli element kesimi kabidek olib boriladi. Siqilgan zonada qovurg‘ali tokchali plitaning kesimi o‘rtacha qalinlikdagi hamma qovurg‘alarning tavr kesimiga polkalar eni va qalinligining konstruktiv o‘lchamlari yig‘indisi qabul qilingan.

Dumaloq bo‘shliqli panellarda ekvivalentli ikki tavrli kesimni topish uchun d diametrli dumaloq teshikni maydoni h₁ tomonli kvadrat teshik maydoniga teng deb qabul qilinadi:

Oval bo‘shliqli haqiqiy kesimini, xuddi o‘sha A yuzali va o‘sha I inersiya momentli, o‘lchamlari bo‘lgan to‘g‘ri burchak bilan almashtirilib, oval bo‘shliqli panel kesimini ikki tavrli kesimga ekvivalent qilib keltiriladi (3-rasm, g va d): ; ; taxminan: h₁=0,95h_ov va b₁=0,95b_ov qabul qilish mumkin. Bunda hisobda e’tiborga olinadigan siqilgan zonadagi tokcha eni b'f qo‘yidagi sharoitlarda chegaralanadi: h'_f /h≥0,1 da keltirilgan kesimda tokchaning butun eni olinadi; h'_f /h<0,1 da hisob tokcha enining b'_f=12(n-I)h'_f +b qiymatidan oshmagan qismi qabul qilinadi (p –panelning ko‘ndalang kesimida qovurg‘alar soni; b – qovurg‘aning hisobiy eni, barcha qovurg‘alar kesimini o‘rtacha qalinligi yig‘indisiga teng). Qovurg‘asi pastga joylashtirilgan serqovurg‘ali plitalarning, shuningdek, ko‘ndalang qovurg‘ali plitalarda bo‘ylama qovurg‘alar o‘qi orasidagi oraliqdan ortiq bo‘lmagan masofada joylashgan (ПКЖ yoki ПНС turdagi plitalar), siqilgan zonada tokcha eni hisobda to‘liq hisoblanadi.