O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi j. Kulmuxamedov, Sh. Erbekov, K. Ibragimov, S. Raximberdiyev, D. Musayev

 vazifasiga ko‘ra: 
•
yengil avtomobillar uchun; 
•
yuk avtomobillari uchun; 
•
yuqori o‘tuvchan avtomobillar uchun; 
b)
 zichlash (germetiklash) usuli bo‘yicha: 
•
kamerali; 
•
kamerasiz; 
e
g
b

---

54 
d)
 shakli (profili) bo‘yicha: 
•
oddiy profilli; 
•
keng profilli; 
•
past profilli; 
•
juda past profilli; 
•
arksimon; 
•
pnevmatik (pnevmokatok); 
e)
 o‘lchamlari bo‘yicha: 
•
yirik o‘lchamli: B > 350 mm (14 duym"); 
•
o‘rtacha o‘lchamli: B=200-350 mm (7 duym"-14 duym"); 
•
kichik o‘lchamli: B < 260 mm (10 duym"); 
f) tuzilishi bo‘yicha. 
•
diagonal (yugurish yo‘li o‘rtasida ipning qiyalik burchagi 
45-60°); 
•
qurshalgan diagonal (brekerida ipning qiyalik burchagi 60° 
dan katta); 
•
radial (karkas ipining qiyalik burchagi 0°, brekerda 65°); 
•
bosimi rostlab turiladigan; 
•
karkassiz; 
•
karkasda olinadigan protektorli. 
Yuk avtomobillari uchun shinalar tanlashda ularning pishiq- 
ligiga, xizmat muddatiga, g‘ildirashga qarshiligi kichikligiga, 
protektor gulining yo‘l sharoitiga mosligiga alohida e’tibor 
beriladi. 
Yengil avtomobillar uchun shinalar tanlashda xavfsizlikka, 
tejamlilikka, qulaylikka va belgilangan yuk ko‘taruvchanlik uch-
un shinaning optimal diametri ta’minlanishiga alohida ahamiyat 
beriladi. Shinalarning tuzilishini takomillashtirishning zamo-
naviy yo‘nalishlari: 
•
nisbiy balandligi va profilini kichraytirish; 

---

55 
•
radial (2.31-rasm) va kamerasiz (2.32-rasm) shinalardan 
foydalanish. 
•
shinalarning tuzilishini takomillashtirishning asosiy yo‘na-
lishlari kamerasiz radial shinalardan foydalanishdir. Kamerasiz 
shinalar uchun maxsus chuqur to‘g‘inlar ishlatiladi. Ularni yig‘ish 
usuli oddiy bo‘lib, to‘liq zichlikni ta’minlaydi. Bunda shina 
bortlariga zich yopishib turadigan xavfsiz to‘g‘in konturi qo‘l-
laniladi. 
2.31-rasm. Radial shina. 
2.32-rasm. Kamerasiz shina: 
1-bort; 2-protektor; 3-yostiq qatlarni; 
4-karkas; 5-zichlovchi qatlam; 6-
ventil; 7-to‘g‘in. 
Pnevmatik radial va diagonal shinalarning har qaysi pokrish- 
kasida rusumi: zavodning tovar belgisi, modeli ko‘rsatiladi. Misol: 

---

56 
Avtomobilning yurish tezligi 160 km/soatdan oshadigan 
bo‘lsa, standart (masalan, TOCT 20993-75) me’yorlariga ko‘ra, 
shinadagi bosimni 
yuqoriroq ko‘tarish
talab qilinadi. TOCT 
13298-78 da yo‘lsiz joylarda harakatlanish uchun bosimni pa-
saytirish qiymati belgilab qo‘yiladi. Botqoqlik joylarda, qalin 
qorli va qumli yo‘llarda maksimal harakatlanish tezligi 10 
km/soat bo‘lganda shinalardagi joiz havo bosimi 0,05 MPa.dan, 
20 km/soat bo‘lganda esa 0,l-0,2 MPa.dan oshmasligi lozim. 
Bosimi rostlanadigan shinalar qo‘yiladigan bo‘lsa, avtomobil 
yurib turganda ham, to‘xtab turganda ham shinaga havo yuborib tu-
radigan qurilma bilan jihozlanishi lozim. Bu qurilma avtomobil 
tormoz tizimining kompressoridan siqiq havo bilan ta’minlanadi. 
Ishlatish paytida shinalarning yeyilishi bir xil bo‘lmaydi: or-
qadagi shinalar oldidagi shinalarga nisbatan, chapdagi shinalar 
o‘ngdagi shinalarga nisbatan tezroq yeyiladi. Shinalar bir tekis 
yeyilishi uchun kamida har 5000 km yurilganidan keyin avto-
mobil yo‘riqnomasida ko‘rsatilgan chizma bo‘yicha ularning 
o‘rnini almashtirib turish lozim (2.33-rasm). Teshik yoki hatto, 
arzimas shikastli joylari bor pokrishkalarni ta’mirlashga berish 
kerak. 
2.33-rasm. avtomobillarida shinalarning o‘rnini almashtirish chizmasi. 

---

57 
Shinani yig‘ish (montaj)
uchun to‘g‘in top-toza va nuqsonsiz 
bo‘lishi lozim. Kamerani shinaga joylashdan oldin uning germe-
tikligi tekshirib ko‘riladi. So‘ngra kameraga biroz havo yuborib 
(damberib), shina ichiga qo‘yiladi va to‘g‘in tasmasi kiydiriladi. 
Yig‘ilgan shinani g‘ildirak to‘g‘iniga kiydirish uchun to‘-
g‘indagi o‘yiqqa ventil kiritiladi. Shinani ventilli tomonidan bi-
roz ko‘tarib, qarama-qarshi tomoni to‘g‘inga kiydiriladi, oldin 
bort halqasi, keyin qulf halqa qo‘yiladi; qulf halqa to‘g‘in ari-
g‘iga to‘liq o‘tirgunga qadar uni bosib turish kerak. Yig‘ilgan 
g‘ildirakka 0,05-0,15 MPa bosimgacha dam berish lozim. Shun-
dan so‘ng yog‘och bolg‘a bilan qulf halqaning chetlariga asta-
sekin urib, pokrishka bortlari tekislab chiqiladi. 
Shina borti to‘g‘in va halqa tokchasiga zich o‘tirishi kerak, 
shundan so‘ng kameradagi havo bosimi yo‘lning ahvoli va ob- 
havo sharoitiga qarab, standartda ko‘rsatilgan me’yorgacha yet-
kazilishi lozim. Shinani yig‘ishning bu tartibi to‘liq g‘ildirak 
to‘g‘iniga ega bo‘lgan yuk avtomobillariga tegishli. 
Shinani ajratish
quyidagicha amalga oshiriladi: oldiniga ka-
meradagi havo butunlay chiqarib yuboriladi. So‘ngra to‘g‘ri ku-
rakchani va to‘g‘ri qamrovli kurakchani ishga solib, pokrishka 
borti g‘ildirak to‘g‘inidan ajratiladi. Oldin to‘g‘ri kurakcha, 
keyin har ikki kurakcha bilan qulf halqa ajratiladi va chiqarib 
olinadi. So‘ngra shinani ag‘darib, undan g‘ildirak diski chiqari-
ladi. G‘ildirak diski ajraladigan yengil va yuk avtomobillari shi-
nalarini yig‘ish va ajratishda quyidagi asosiy qoidaga rioya qilish 
kerak: yig‘ishni shinaning ventilga qarama-qarshi tomonidan, 
ajratishni esa ventilli tomonidan boshlash lozim. Bunda oldin 
krishkaning tashqi borti, keyin ichki borti birin- ketin ajratiladi. 
Pokrishkani to‘g‘indan chiqarishda oldin pokrishkaning ichki 
bortini to‘g‘in ariqchasi markaziga iloji boricha botirish kerak, 

---

58 
shunda shinani ajratish osonlashadi, borti yirtilmaydi va g‘ildirak 
to‘g‘ini egilib ketmaydi.