O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi j. Kulmuxamedov, Sh. Erbekov, K. Ibragimov, S. Raximberdiyev, D. Musayev

 
Nazorat savollari 
1.
Osmalarning vazifasini ayting. 
2.
Avtomobil osmalariga qanday talablar qo‘yiladi? 
3.
Osmalarning qanday xillari mavjud? 
4.
Old yuritmali yengil avtomobilning old osmasi uchun 
qanday element asosiy hisoblanadi? 
5.
Osmalar nechta elementdan tashkil topgan? 
6.
Teleskopik amortizator qanday tuzilgan? 
7.
Gidravlik teleskopik amortizatorning ishlash tartibini 
gapirib bering. 
 
2.4. G‘ILDIRAKLAR VA SHINALAR 
G‘ildiraklar avtomobil yurish qismining uzellaridan biridir. 
Avtomobilning ilgarilama harakati yo‘l ustida amalga oshadi. 
G‘ildirakni harakatlantiruvchi burovchi moment yetakchi ko‘p-
rikka transmissiya agregatlari orqali uzatiladi. Burovchi moment 
biror qo‘shimcha uzel yordamida yo‘l sathi bilan muloqotda 
bo‘lgandagina hosil bolgan aks ta’sir kuchi yordamida avtomobil 
ilgarilama harakatlanishga majbur bo‘ladi. 
Avtomobil kuzovi, ustidagi yuk (yolovchi), yo‘l notekislikla-
ri ta’sirida uzatilayotgan turtkilardan saqlanishi kerak. Bundan 
tashqari, kuzov ustidagi yuk ta’sirida hosil bo‘lgan tik yo‘nalish-
dagi yuklamani yo‘lga uzatish kerak. 
Demak, g‘ldirak yurish qismi va yo‘l o‘rtasidagi vositadir. 
G‘ldirakning vazifasi avtomobilni yo‘l bilan boglab, uning 

---

44 
harakatlanishini ta’minlash va shu bilan birga, yo‘l notekislik-
laridan uzatilayotgan turtkilarni biroz yumshatib kuzovga, ku-
zovdan tushayotgan tik yo‘nalishdagi yuklamalarni esa yo‘lga 
uzatishdir. 
Yig‘ilgan g‘ildirakning prinsipial chizmasi 2.21-rasmda 
ko‘rsatilgan. G‘ildirak pnevmatik shina 
(1)
, birlashtiruvchi qism 
disk 
(2)
va to‘g‘in (obod) 
(3)
dan iborat. Aytish joizki, zaxira 
qismlar katalogi bo‘yicha birlashtiruvchi qism 
(2)
va to‘g‘in 
(3)
birgalikda g‘ildirak deb aytiladi. 
Yig‘ilgan g‘ildirakni (2.21-rasm) aylantiruvchi burovchi 
moment yarim o‘qdan gupchak 
(4)
ga uzatiladi, undan esa bolt 
(5)
(yoki shpilka) yordamida birlashtiruvchi qism 
(2)
disk va 
to‘g‘in 
(3)
orqali pnevmatik shina 
(1)
ga o‘tadi. 
2.21-rasm. G‘ildirakning prinsipial
chizmasi:
1-pnevmatik shina;
2-disk; 3-to‘g‘in (obod);
4-gupchak; 5-bolt (shpilka
). 
G‘ildiraklarga quyidagi talablar qo‘yiladi: 
•
qo‘llaniladigan shinaning o‘lchami, bikirligi va tuzilishi 
to‘g‘iniga to‘liq mos bo‘lishi; 
•
gupchakka mustahkam mahkamlanishi; 
•
pishiq va uzoqqa chidamli bo‘lishi; 
•
tepishi va muvozanati buzilishi (disbalans) minimal bo‘lishi; 
•
shinani kiydirish va chiqarib olish oson bo‘lishi kerak. 
Transport vositasining vazifasiga qarab, g‘ildiraklar yetti 
sinfga bo‘linadi: 

---

45 
•
1-sinf - zavod ichki transporti uchun; 
•
2 - 5-sinflar - avtomobilning yuk ko‘taruvchanligiga qarab; 
•
6 va 7-sinflar - traktorlar va qishloq xo‘jaligi mashinalari 
uchun.
Asosiy vazifasi bo‘yicha g‘ildiraklar quyidagi xillarga 
bo‘linadi: 
•
yetakchi g‘ildiraklar -
ular transmissiyadan keladigan bu-
rovchi momentni tortish kuchiga aylantiradi, natijada avtomobil 
harakatlanadi; 
•
boshqariluvchi (yetaklanuvchi) g‘ildiraklar -
bular osma or-
qali kuzovning itaruvchi kuchlarini qabul qiladi va rul boshqar-
masi yordamida avtomobilning harakat yo‘nalishini belgilaydi; 
•