O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

AZAMATOV RAHMATILLO

Universal o`lchash asboblari

Universal o`lchash asboblari

AZAMATOV RAHMATILLO

3. O‘lchash. O`chash vositalari va ularning metrologik xususiyati

3. O‘lchash. O`chash vositalari va ularning metrologik xususiyati

O`lchashning uchta aksiomasi mavjud:

1-aksioma-dastlabki ma’lumotsiz o`lchashni bajarib bo‘lmavdi;

2-aksioma-har qanday o‘lchash taqqoslash demakdir;

3-aksioma-o`lchash amalidan olingan natija tasodifiydir;

Aniq o`lchov qiymati o‘lchash ishlaridagi haqiqiy qiymat deyiladi. O‘lchash sistematik xatolik orqali, axborot minimumiga tasodifiy bo‘lgan ko‘rsatkichlar xatoligi bo‘yicha haqiqiy o`lchamdagi qiymat olinadi. Haqiqiy qiymatni aniqlashdagi xatolikka o`lchashdagi xatolik xususiyati deyiladi. Ko‘rsatilgan o‘lchashdagi qiymatlarga, chegaralangan farqi bilan haqiqiy o`lchashdagi qiymat teng bo`lishi kerak, bunga me’yoriy o`lchashdagi qiymat deyiladi. Bu ikki me’yoriy va haqiqiy qiymatlaming bir-biridan farqi shundaki, tayyorlanish sharoiti va qo`llanilishidir.

AZAMATOV RAHMATILLO

4. Asboblarning va o‘lchashning aniqligi

4. Asboblarning va o‘lchashning aniqligi

Asboblarning va o`lchashlaming to‘g‘ri o`lchanganligi nafaqat nisbiy xatolik bilan aniqlanadi, balki ulaming aniqlik ko‘rsatkichi bilan ham ifodalah mumkin.

Aniqlik ko‘rsatkichi quyidagi formula bilan topiladi:

bu yerda Ax - haqiqiy o`lchanayotgan qiymat; ax - mutloq haqiqiy xatolik. GOST 798-74 bilan aniqlik ko‘rsatkichi «Т» bo‘yicha aniqlik sinfi topiladi. Aniqlik sinfi 0-5-gacha o‘zgaradi. Eng past aniqlik sinfi T=0 teng. Eng yuqori aniqlik sinfi esa T=5,0 teng bo‘ladi.

AZAMATOV RAHMATILLO

4. Asboblarning va o‘lchashning aniqligi

4. Asboblarning va o‘lchashning aniqligi

Asboblarning xatosini baholash ularni tekshirish natijasida amalga oshiriladi, ya'ni asboblar ko'rsatkichlarini o'lchangan qiymatning haqiqiy qiymati bilan taqqoslashga qaratilgan harakatlar (chora-tadbirlar) majmui. Ishchi asboblarni tekshirishda namunaviy o'lchovlarning qiymati yoki namunaviy asboblarning ko'rsatkichlari o'lchangan miqdorning haqiqiy qiymati sifatida olinadi. Namunaviy o'lchov vositalarining xatosini baholashda, o'lchov o'lchovining haqiqiy qiymati sifatida mos yozuvlar o'lchovlari yoki mos yozuvlar vositalarining ko'rsatkichlari olinadi.

Mutlaqo aniqlik bilan o'lchovni amalga oshirish mumkin emas. Miqdorning o'lchangan qiymati va uning haqiqiy qiymati o'rtasida har doim bir oz farq bor, bu o'lchov xatosi deb ataladi. O'lchov xatosi qanchalik kichik bo'lsa, o'lchov aniqligi tabiiy ravishda yuqori bo'ladi.

O'lchov aniqligi eng aniq o'lchov vositasi yoki ma'lum bir turdagi moslama bilan ishlashda muqarrar bo'lgan xatoni tavsiflaydi. O'lchov aniqligiga o'lchov vositasining moddiy xususiyatlari va asbobning dizayni ta'sir qiladi. O'lchov aniqligiga faqat o'lchov qoidalarga muvofiq amalga oshirilgan taqdirda erishish mumkin.

AZAMATOV RAHMATILLO

4. Asboblarning va o‘lchashning aniqligi

4. Asboblarning va o‘lchashning aniqligi

O'lchov aniqligini kamaytiradigan asosiy sabablar quyidagilar bo'lishi mumkin:

• asbobning qoniqarsiz holati: qirralarning shikastlanganligi, axloqsizlik, nol belgining noto'g'ri joylashishi, nosozlik;
• asbobga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo'lish (zarba, isitish va hk);
• asbobni yoki o'lchov qismini asbobga nisbatan o'rnatishda noaniqlik;
• o'lchov o'tkaziladigan harorat farqi (o'lchov o'tkazilishi kerak bo'lgan normal harorat, 20 °);
• asbob haqida yomon ma'lumot yoki o'lchov vositasidan foydalana olmaslik. O'lchov vositasini noto'g'ri tanlash.

AZAMATOV RAHMATILLO