O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universitetining qo‘qon filiali

2. To‘xtab qolishdan so‘ng xisoblash jarayonini avtomatik tiklash.

Tiklash vositalarining apparatli, apparat mikrodasturli va dasturliklarga bo‘linadi. Tiklash vositalari nazorat tizimida xatolar kelib chiqanda ishga tushadilar. Quyidagi usullarni ajratish mumkin: jarayon qaytarilishi, yashirish nazorat nuqtaga qaytish va dasturli restart.

Yashirish deb xatoni kodlar yoki zaxiralash yordamida to‘g‘rilash. Yashirish yoki jarayon qaytarilishi yo‘li bilan tiklanish, xato mantiq darajadagi nazorat vositalari bilan topilganda va u tarqalishga o‘lchamaganda, bajariladi.
Qaytarilish jarayoni bilan tiklash, xato tasodifiy yoki qaytarilishda o‘zi yo‘qolgan bo‘lsa, omadli bo‘lishi mumkin.
Tasodifiy xato davomiyligi har –xil bo‘lganligi sababli, tizim jarayonlarini bir – necha marta qaytarilishi zarur. Takrorlash, mikrobuyruq, buyruq va kirtib – chiqarish jarayonlarini satxida bo‘lishi mumkin.
Xato, funksional yoki tizim darajali nazorat vositalari bilan aniqlanganda, ya’ni ma’lumotni buzishga ulgurgan bo‘lsa nazorat nuqtaga qaytish yo‘li bilan tiklanish qo‘llaniladi.
Nazorat nuqta deb xisoblarning oraliq natijalari saqlab qolingan va xato kelib chiqqan xolda qaytish mumkin bo‘lgan, xisoblash jarayonini nuqtasiga aytiladi. Tiklanishning bu usuli, xisoblash jarayoniniyo‘lida nazorat nuqtalarini formalanishini talab qiladi. (ya’ni, hisoblash jarayonini oraliq natijalarini davrini eslab qolish).
Dasturli restart deb – hisoblash vazifasini qayta ishga tushirishga aytiladi. Tanlashning ushbu usuli xato foydalanish darajasidagi nazorat vositalari bilan topilgan paytida qo‘llaniladi.
Yashirinish va jarayon qaytarilishi, tiklanish usullarini eng qulaylari hisoblanadilar, sababi xatolarni tez topib ularni tez tiklaydilar.
Xisoblash jarayonini buzilishlarda avtomatik tiklash EXM ga buzilishga chidash vositalari kiritilish bilan yetishish mumkin.

20-rasm. Hisoblash jarayonini funksiyalanishi.

Buzilishgachidamlilik tizimlar deb, xatoni avtomatik ravishda topish va uni xarakterini keltirib chiqarish, xatolik izolyasiyalash va hisoblash jarayonlarini tiklashga aytiladi.

Buzilishgachidamlik tizimlarida tiklanish jarayonlarini grafiklar yordamida ko‘rib chiqamiz.

21-rasm. Tiklanish jarayoni grafigi.

Bu yerda xato (1), apparatli (2) yoki dastrli (3) nazorat vositalari (4) bilan topilishi mumkin. Oxirgi xolda natija bo‘lib tizim buzilishi (5) xisoblanadi. Xatolarida passiv buzilishgachidamlilik foydalanish darajasiga bog‘liq holda xato yashiringan (6) bo‘lishi mumkin. Bu xolda hisoblash jarayoni to‘xtovsiz davom etadi. (7). Tizimlarni aksariyatida apparat vositalari yordamida xato topilganda bajariluvchi jarayonni qaytarilishi o‘tkaziladi. Agar qaytarilish jarayon qaytarilish yo‘qolgan bo‘lsa, hisoblash jarayoni davom etadi. (8) Agar jarayon qaytarilishi yaxshi o‘tmagan bo‘lsa (9), bu apparaturadagi xato mustaxkamligini ko‘rsatadi va shuning uchun avtomatik rekonfigurasiya o‘tkaziladi (10). Bundan tashqari grafikda quyidagilar ko‘rsatilgan: nazorat nuqta (11), berilganlarni tiklash (12), hisoblarni qaytarish (13), test (14), mustaxkam buzilish (15) va nomustaxkam buzilish (16).

Rekonfigurasiya, buzilgan tizimni zaxira xisobiga almashinishga, yoki uni oddiy o‘girilib qo‘yilishiga. O‘girilish xolatida tizimni darajali joy olgan. Rekonfigurasiyadan so‘ng ma’lumotlarni tiklash amalga oshadi. (12) Buning uchun hisoblash jarayoni bilan birgalikda nazorat nuqtalar keltirilgan, bunda tizim va xisoblash jarayn xolatlari nazoratga uchraydilar. Berilgan dasturni va berilgan jarayonni xatolarini natijalarini yaxshi chiqqan xolda operativ xotiraga yoki magnit lenta, yoki disklarga yozib qo‘yiladi. (oraliq natijalar registraturadagi ma’lumotlar va boshqalar).
Ma’lmotlarni tiklash jarayonida, yozuvlar ma’lumotlari ishdan chiqqan prosessor vazifalarini o‘z zimmasiga olgan prosessorga ko‘chiraladi. So‘ng nazorat nuqtadan boshlab xisoblash jarayoni qayta tanlanadi (13). Bunga o‘xshash amallari xato dasturli vositalar bilan topilganda o‘tkaziladi. Dasturli vositalar yordamida xatolar topilgandan so‘ng testlar ishga tushirilishi mumkin. (14). Agar testlar mustaxkam buzilishlar borligini tasdiqlasa (15), qayta tuzilish (10), nazorat nuqtasiga qaytish (11), berilganlarni tiklash (12) va xisoblarni qaytarilishi (13) kelib chiqadi. Agar mustaxkam buzilish yo‘q bo‘lsa (16) ko‘rsatib o‘tilgan jarayonlar qayta tuzilishsiz (rekonfigurasiya) qaytariladi. Dasturlarda xato borligida, nazorat nuqtalarida ma’lumotlarni buzilishida, zaxiralar buzilishida yoki ruxsat etilgan darajadagidan past tizimni ishlovchanligini pastligi natijasida tiklanish omadsiz kechishi mumkin..

Nazorat savollari.

1. 
   Buzilishga chidamli tizim deganda nima tushuniladi?
   
2. 
   Passiv buzilishga chidamlilik qayerda qo‘llaniladi?
   
3. 
   Buzilishga chidamlilikni amalga oshirishning qanday usullari mavjud?
   
4. 
   Tuzilishga chidamlilikning amalga oshirishning qanday usulida apparatura soni ko‘payadi?
   
5. 
   EXT qurilmalar buzilishga chidamliligini qanday usul va vositalar amalga oshiradilar?