O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universitetining qo‘qon filiali

21-MA’RUZA


BUZILMASDAN ISHLASH VA BUZILISHLAR EXTIMOLINI XISOBLASH

Elektron asboblar ishonchliligi ma’lum darajada ularni qurishda foydalanilgan elementlar buzilmay ishlashiga bog‘liq bo‘ladi. Bundan kelib chiqadigan ishonchlilikni ta’minlash masalasi o‘sha elementlarni buzilmay ishlashini ta’minlanishiga olib keladi. Elementlar ishonchliligini qulay sonli tavsifi buzilishlar intensivligi hisoblanadi. Jadval 3 da ko‘p tarqalgan elementlarni buzilish intensivligi ₀ haqidagi ma’lumotlar keltirilgan, ular ma’lum turli va mo‘jalli apparaturani normal ish davrida ma’lumotlarni statistik analiziga asoslangan holda olingan. Bu davrda berilgan tipli elementlarni buzilish intensivligini doimiy qarash mumkin, ya’ni

₀= const .
Elementlar buzilish intensivligi ko‘pgina faktorlarga bog‘liq:

9. 
   Tayyorlanadigan materiallar sifati;
   
10. 
    Konstruksiyasi;
    
11. 
    Tayyorlanish texnalogiyasi;
    
12. 
    Ishlab chiqarish madaniyati;
    
13. 
    Ishlatish sharoitlari;
    
14. 
    Elementlar ishlash rejimi;
    

Nominal sharoitlar uchun buzilishlar intensivligini ₀ bilan belgilaymiz,bunda ₀ni qiymati berilgan bo‘lsa u qanday haroratda, namlikda, mexanik ta’sirlarda, elektrik yuklamada va boshqalarda olinganligi ko‘rsatilishi kerak.


Elementlar buzilish xavfiga foydalanish sharoitlarini ta’siri.

Buzilish intensivligiga tashqi faktorlarni ta’sir qilishi  ta’sir etish koeffisiyentini yordamida hisobga olinadi. Misol uchun, nominal haroratdan farqli o‘rab turgan muxit harorati ta’sir etish koeffisiyenti

=₁/₀
bo‘ladi, bu yerda _{1 –}berilgan t⁰ va boshqa sharoitdagi buzilish intensivli; ₀-nominal sharoitdagi buzilish intensivligi.
Jadval-3

Elementlar nomi	0^10^-3soat^-1
Qarshiliklar (rezistor)	0,00001-0,015
Sig‘imlar (kondensator)	0,00001-0,164
Transformatorlar	0,00002-0,064
Drossel, induktivlik katushkalari	0,00002-0,044
Rele	0,0005-1,01
Yarimo‘tkazgich diodlar	0,00012-0,5
Tranzistorlar	0,0001-0,9

Bir xil maqsad uchun qo‘llaniladigan elementlar xar xil ishonchlilik darajasida tayyorlanadi: yuqori (Yu), o‘rta (O‘) va past (P).
O‘rta va past ishonchlilik darajasiga ega elementlar buzilish intensivligi, yuqori ishonchlilik darajasiga ega elementga nisbatan K_id oshiriladi:
 = _  K_id
Bu yerda K_id - ishonchlilik darajasi koeffisenti.
Yuqori darajali ishonchli elementlar 1 ga, o‘rta darajalardagilari 10 ga, past darajadagilari 100 gateng.
_ jadval orqali aniqlanadi.
Buzilish intensivligi umumiy xolatda quyidagi formula aniqlanadi.
 = _  K_shd  K_idK_yu K
Bu yerda K_id – ishonchlilik darajasi koeffisenti
K_{sh –} ishlatish sharoitini hisobga oluvchi koeffisenti
K_yu – elektr yuklanuvchi koeffisent
K – boshqa faktorlarni hisobga oluvchi koeffisiyent
Elementlar buzilishiga ko‘proq mexanik va klimatik faktorlar sabab bo‘ladi: sovuq hav, issiqlik, namlik va boshqalar.


3–rasm. Ishlatish sharoiti koeffisentini aniqlash uchun grafigik.
Elementlarni ishlatish sharoitidagi buzilishlar xavfini yaqinlashtirilgan (taxminiy) hisobini ishlash sharoiti koeffisentini grafigi orqali aniqlash mumkin.
Ishonchlilik darajasini hisobga olingan holatidagi elementlar buzulishi xavfi.
λ= λ₀ K_shKid bo‘ladi,
bu yerda. λ₀ –1 – javdaldan olingan buzilish xavfining minamal qiymati.
A- me’yoriy (I tajribasharoiti)
B – me’yoriy (II yerdagi qurilmalar, III – kesmalar, VI – avtomobil, V- poyezd, VI – togli joylar uchun qurilmalar)
V – fazaviy asboblar (VII – samalyotlar,VIII – raketalarning ilk nusxalari, IX – zamonaviy raketalar namunalari)
Misol: S(K_id =10) ishonchlilik darajasiga ega bo‘lgan yerdagi asboblar uchun qarshilklarni buzilish xavfini (intensivligini) aniqlang.
λ₀= 0,000110^-3, K_id=13
λ₀= 0,000110^-3  1013 =0,1310^-3 buzilish/ soat

Nazorat savollari.

1.Buzilishlar intensivligi ishonchlilikka qanday ta’sir ko‘rsatadi?

2.Vaqt intervali oxirida 1000 ta maxsulot buzilmay ishlayotgan edi. 100 soat ichida ularni 100 tasi ishdan chiqdi. Buzilishlar intensivligini aniqlang.
3.Qanday ish sharoitlarida elementlarning ishonchlilik darajasi maksimal bo‘ladi?