O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

4 - AMALIY MASHG‘ULOT 
 
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA QO‘LLASHGA RUXSAT BERILGAN 
XALQARO BIRLIKLAR TIZIMI (SI) NING NOMI VA BELGILANISHI 
QOIDALARI
(2soat) 
 
Reja: 
1. Asosiy qoidalar. 
2. O‘zbekiston Respublikasida qo‘llashga ruxsat berilgan xalqaro birliklar tizimini 
nomi va belgilanish qoidalari. 
Tayanch so‘zlar: 
o‘lcham birliklari, asosiy o‘lcham birliklari, hosila 
o‘lchamlar birliklari,
1. ASOSIY QOIDALAR 
“Metrologiya to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining
amalga 
oshirishni davom ettirish maqsadida Vazirlar Mahkamasi 2018 yil 10-yanvar №21 
sonli qarorni qabul qildi. 
“Metrologiya to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonunining 5-
moddasiga
 
muvofiq: 
O‘zbekiston Respublikasida Xalqaro o‘lchamlar tizimi (SI) ning o‘lcham 
birliklarini belgilangan tartibda qo‘llashga yo‘l qo‘yilishi; 
O‘lcham birliklarining nomi, belgisi, ularni yozish va qo‘llash qoidalari 
“O‘zstandart” agentligining taqdimnomasiga binoan O‘zbekiston Respublikasi 
Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanishi; 

---

18 
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan Xalqaro 
o‘lchamlar tizimiga kiritilmagan o‘lchamlarni qo‘llashga yo‘l qo‘yilishi 
mumkinligi;
Tashqi savdo faoliyatini amalga oshirish chog‘ida kontrakt shartlariga 
muvofiq o‘lchamlarning boshqa birliklari ham ishlatilishi mumkinligi ma’lumot 
uchun qabul qilingan. 
Asosiy o‘lcham birliklari
T/r
Asosiy o‘lchamlar
Asosiy o‘lchamlar birliklari
nomi
o‘lcham 
ligi
nomi
belgilanishi
ta’rifi
1. Uzunlik 
L 
metr 
m 
metr—yorug‘lik 
1/299792458 
sekund vaqt oralig‘ida vakuumda 
bosib o‘tiladigan masofa. 
2. Massa 
M 
kilo 
gramm 
kg 
kilogramm—massa birligi bo‘lib 
xalqaro 
kilogram 
prototipining 
massasiga teng. 
3. Vaqt 
T 
sekund 
s 
sekund—seziy-133 atomi asosiy 
holatining ikki o‘ta nozik sathlari 
orasidagi 
bir-biriga 
o‘tishiga 
muvofiq keladigan nurlanishning 
9192631770 davri. 
4. 
Elektr toki 
(elektr toki 
kuchi) 
I 
amper 
A 
amper—vakuumda bir-biridan 1 
metr oraliqda joylashgan, cheksiz 
uzun, 
o‘ta 
kichik 
dumaloq 
ko‘ndalang kesimli ikki parallel 
to‘g‘ri chiziqli o‘tkazgichlardan tok 
o‘tganda o‘tkazgichning har 1 metr 
uzunligida 2·10-7 nyutonga teng 
o‘zaro ta’sir kuchini hosil qiladigan 
o‘zgarmas tok kuchi. 
5. 
Termodina 
mik 
harorat* 
Θ 
kelvin 
K 
kelvin—termodinamik 
harorat 
birligi bo‘lib, u suvning uchlanma 
nuqtasi termodinamik haroratining 
1/273,16 qismiga teng. 
6. 
Modda 
miqdori 
N 
mol 
mol 
mol—massasi 0,012 kilogramm 
bo‘lgan uglerod-12 da qancha atom 
bo‘lsa, 
o‘z tarkibiga shuncha 
elementlarini 
olgan 
tizimning 
modda miqdori. 
7. 
Yorug‘lik 
kuchi 
J 
kandela 
sd 
kandela—berilgan 
yo‘nalishda 
540·1012 
gers 
chastotali 
monoxramatik 
nurlanishni 
tarqatuvchi va shu yo‘nalishda 
energetik yorug‘lik kuchi 1/683 
vatt taqsim steradian. 

---

19 
Texnik jihatdan tartibga solish sohasidagi normativ hujjatlarda, ilmiy-texnik 
va boshqa nashrlarda, shu jumladan, ommaviy axborot vositalarida e’lon qilishda, 
o‘quv, o‘quv-metodik va turli ma’lumotlar beradigan yordamchi adabiyotlarda 
ushbu qaror bilan tasdiqlangan o‘lcham birliklari, ularning nomi va belgilanishi 
qo‘llaniladi; 
O‘zbekiston Respublikasida qo‘llashga ruxsat berilgan Xalqaro o‘lchamlar 
tizimiga kiritilmagan o‘lcham birliklari faqat o‘lchamning son qiymatini Xalqaro 
o‘lchamlar tizimi (SI) ning o‘lcham birliklarida ifodalash imkoni bo‘lmagan yoki 
maqsadga muvofiq bo‘lmagan hollarda qo‘llanadi.