O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi islom karimov

Ekvivalentlar qonuni
Tarkibning doimiylik qonunidan ma`lumki, har qanday kimyoviy birikmalarning tarkibiga kiruvchi elementlar o`zaro aniq va doimiy og`irlik nisbatlarida bo`ladi. Bu nisbatlar shu elementlarning ekvivalentlariga muvofiq keladi. Shunga ko`ra moddalarning kimyoviy jihatdan teng kuchli miqdoriy nisbatlarini ifodalash uchun ekvivalent tushunchasi kiritilgan.
Moddalarning ekvivalentini ifodalashda nisbiy ekvivalent birlik sifatida 1 mol H-atomi og`irligi (1g) yoki 1 mol O-atomi og`irligining yarmi (8 g) qabul qilingan.
Moddaning ekvivalenti deb, uning 1g (og`irlik qism ) vodorod yoki 8 g (o.q.) kislorod bilan birikadigan (yoki o`rnini oladigan) og`irlik miqdoriga aytiladi. Ekvivalent “gr/mol” birlikda o`lchanadi.
Ekvivalent so’zi teng qiymatli demakdir. Masalan: suvda bir og’irlik qism vodorodga sakkiz og’irlik qism kislorod to’g’ri keladi. Xuddi shuningdek bir og’irlik qism vodorodga 35,5 og’irlik qism Cl to’g’ri keladi. Demak vodorod kislorod va xlorning ekvivalentlari 1:8:35,5 ga tengdir.
Elementning bir massa qism vodorod yoki sakkiz massa qism kislorod bilan birika oladigan miqdori uning ekvivalenti massasi deb ataladi. Masalan:
2Ca + O<sub>2</sub> = 2CaO; Ca ning E<sub>Ca</sub> = 20 gr/mol.
Elementlar bir - biri bilan o’zlarining ekvivalentlariga proporsional miqdorda birikadi va almashinadi.
Ekvivalent odatda «E» harfi bilan belgilanadi. Elementning atom massasini valentligiga bo’lish bilan ham shu elementning ekvivalentini hisoblab topish mumkin:
E = A/V; E<sub>H</sub>= 1/1 = 1 gr/mol E<sub>O</sub>= 16/2 = 8 gr/mol.
.
E<sub>Al</sub> = 27/3 = 9 gr/mol; E<sub>Ca</sub>= 40/2 = 20 gr/mol.
Agar element o`zgaruvchan valentlikka ega bo`lsa , FeCl<sub>2</sub> va FeCl<sub>3</sub> larda temirning ekvivalentligi mos ravishda E<sub>Fe</sub> =56/2=28g/mol va E<sub>Fe</sub> =56/3=18,66g/mol bo`ladi.
Murakkab moddalarning ekvivalentini quyidagicha hisoblash mumkin:
Oksidlarning ekvivalentini oksidlarning molyar massasini elementning valentligini soniga ko`paytmasiga bo`lish kerak.Oksidlarning ekvivalenti

E _oksid=_{ }

_{ }E (Na₂O) =
E (Al₂O₃) =
Kislota ekvivalentini hisoblash uchun uning molekulyar massasini kislotaning negizligiga bo’lish kerak.

M: E (H₂SO₄) E (HCl) =_{ }

1. 
   Asos ekvivalentini topish uchun uning molekular massasini shu asos tarkibidagi metallning valentligiga bo’lish kerak.
   

M:
E (Ca(OH)₂) =_{ }
E (Al(OH)₃) =_{ }

2. 
   Tuz ekvivalentini topish uchun uning molekular massasini tuz tarkibidagi asos yoki kislota qoldigìning umumiy valentligiga bo’lish kerak.
   
3. 
   

M: E (AlCl₃) =E (Fe₂(SO₄)₃) =
Agar metallarning og`irligini m<sub>Me</sub>, vodorodning og`irligini m(H₂) va metallning ekvivalent massasini E_Me, vodorodning ekvivalent massasini E m(H₂) bilan belgilasak, u holda:

Bo`ladi.
Vodorodning miqdori odatda hajm birliklarida o`lchangani uchun _{ } nisbatni unga teng qiymatli _{ } nisbat bilan almashtirish mumkin, bu erda V(H₂) – normal sharoitda siqib chiqarilgan vodorodning hajmi (ml), E _V(H2) vodorodning n.sh. dagi 11200 ml. gat eng ekvivalent hajmi. Bundan:

Yoki E_Me = _{ }bo`ladi.

2.