O`zbekiston Respublikasi Oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi Islom Karimov nomidagi Toshkent Davlat Texnika Universiteti

shakli ekanligi va uning sabablari
Tarixiy tajriba shuni ko‘rsatadiki, har qaysi mamlakatda iqtisodiy o‘sish (rivojlanish) bir tekis kechmaydi. U davriy xarakterga ega bo‘lib, iqtisodiy o‘sish ketidan doimo tanazzul holati vujudga keladi. Iqtisodiyotda mavjud muvozanatlar iqtisodiy rivojlanishning shart-sharoiti hisoblansa-da, ular buzilib va tiklanib turadi. Ular buzilganida iqtisodiy berqarorlik, tiklanganda esa barqarorlik kuzatiladi. Inqiroz moliyaviy tanglik, ishsizlikning me’yordan ortib ketishi, aholi turmush darajasi pasayishi, iqtisodiy beqarorlik kabi belgilar bilan tavsiflanadi. Iqtisodiyotni siklligi iqtisodiy rivojlanish darajasining ketma-ket yuksalish va tushkunlik holatiga tushishi jarayonidir. Iqtisodiyotning tebranib turishining sababi yalpi talab va yalpi taklifning muvozanat holatiga kirishi va undan chiqib turishidir. Birinchi holatda iqtisodiyot o‘sadi, ikkinchi holatda esa pasayadi. Iqtisodiyotning bunday notekis harakati bozor tizimining nuqsonidir.
Makroiqtisodiy nazariyada iqtisodiy siklning umume’tirof etilgan konsepsiyasi mavjud emas, shuning uchun turli yo‘nalishdagi iqtisodchilar iqtisodiy sikllarning vujudga kelish sabablariga e’tibor qaratishadi. Iqtisodiy sikl omillarini aniqlash nuqtayi nazaridan uchta uslubiy yondashuvlar farqlanadi: ekzogen, endogen va eklektik. Ekzogen yondashuv tarafdorlari siklning xususiyatini faqat tashqi sabablar bilan bog‘lashadi. Endogen yondashuv tarafdorlari ushbu hodisaning ichki qonuniyatlarini izlaydilar. Eklektizm tashqi va ichki omillar sintezi siklining vujudga kelishini belgilab beradi deb hisoblaydilar.
Birinchi yondashuvga binoan sikllar tashqi (ekzogen) omillar ta’sirida vujudga keladi. Tashqi (ekzogen) omillar – bu iqtisodiy tizim tashqarisida yuz beradigan hodisalardir. Xususan, aholining dinamikasi, aholi migratsiyasi, fan va texnika kashfiyotlari, urushlar va boshqa siyosiy voqealar, neft narxining o‘zgarishi, oltin konlarining kashf etilishi, yangi yerlar va tabiiy resurslarning kashf etilishi va boshqalar.