|
4.3. Talab , taklif va elastiklikning uch ko‘rinishi
Fermerlik uchun yaxshi xabar fermerlar uchun yomon xabar bo‘lishi mumkinmi? Nima uchun OPEC yoqilg‘ining narxini baland saqlab tura olmadi? Dorilar ta’qiqi o‘sadimi yoki dorilarga bog‘liq jinoyatlar kamayadimi? Avvaliga bu savollar oson tuyulishi mumkin.
Elastiklik 1 dan katta
Elastiklik 1 dan kichik
Qanday qilib taklifning narx elastikligi farq qilishi mumkin
Firmalarda mahsulot uchun maksimum miqdorda qiymat mavjud bo’lganligi uchun , taklif elastikligi taklif qilingan miqdorning eng past darajasida juda baland va eng yuqori darajasida juda past bo’lishi mumkin. Bu yerda, narxning 3$ dan 4$ga o’sishi taklif qilinadigan miqdorni 100 dan 200 ga oshiradi.taklif qilinadigan miqdorda 67% o’sish(o’rta nuqta metodidan foydalanib hisoblangan) narxdagi
29 foiz o’sishdan kattaroq, taklif chizig‘I bu holatda elastik. Ammo,narx 12$ dan 15$ ga o’sganda taklif qilinadigan miqdor500 dan 525ga oshadi. Chunki taklif qilinadigan miqdorning 5% o’sishi narxdagi 22 foiz o’sishdan kichikroq va taklif chizig‘I bu holatda noelastik.
Narx
Miqdor
11-chizma. Qanday qilib taklifning narx elastikligi farq qilishi mumkin
Fermer xo‘jaligidagi yaxshi xabar fermer uchun yomon xabar bo‘la oladimi?
Bir necha raqamlar bu tarixiy o‘zgarishning ko‘lamini ko‘rsatadi. 1950-yilda Qo‘shma Shtatlarda 10 million aholi fermerchilikda band bo‘lgan, bu ishchi kuchining 17 foizini tashkil qiladi. Hozir esa 3 millionga yaqin aholi bu sohada faoliyat ko‘rsatadi, bu ishchi kuchining 2 foizini tashkil etadi. Bu o‘zgarish fermerchilikdagi samaradorlik bilan mos tushadi: fermerlar sonidagi 70 foiz pasayishga qaramasdan, hozir fermalar 1950-yilga nisbatan 2 barobar ko‘proq hosil bermoqda.
Qishloq xo‘jaligi mahsulotlari uchun bozorning bunday analizi ijtimoiy siyosat paradoksini tushunishga yordam beradi: Ma’lum qishloq xo‘jaligi dasturlari fermerlarning barcha yerlariga ekin ekmaslikni majburlash orqali ularga yordam berishga harakat qiladi. Dasturlarning maqsadi qishloq xo‘jaligi mahsulotlari taklifini qisqartirish va narxni ko‘tarish. Ularning mahsulotlari uchun elastic bo‘lmagan talab bilan ular bozorga kamroq hosil bilan chiqishsa, fermerlar ko‘proq daromad oladilar. Hech qaysi fermer o‘z yerini tashlab qo‘ymaydi, chunki ular berilgandek bozor narxini olishadi. Buni barcha fermerlar birgalikda qilsa, har biri uchun yaxshiroq bo‘ladi.
Qishloq xo‘jaligi texnologiyasi yoki siyosatining ta’sirini tahlil qilinganda, shuni yodda tutish kerakki, fermerlar uchun yaxshi bo‘lgan narsa butun jamiyat uchun yaxshi emas. Qishloq xo‘jaligi texnologiyasidagi rivojlanish fermerlarga yomon bo‘la oladi, chunki bu ularni keraksizga chiqarib qo‘yadi, lekin oziq-ovqat mahsulotlariga kam to‘laydigan iste’molchilar uchun esa bu yaxshi. Agar siyosat qishloq xo‘jaligi mahsulotlarining taklifini qisqartirishga yo‘naltirilsa, bu iste’molchi xarajatlariga aks ta’sir etadi.
Xulosa.
Iste'mol tanlovi nazariyasi odamlar qanday qarorlar qabul qilishini tasvirlaydi.
Bir kishi qanday qilib pizza va Pepsi, ish va dam olish, iste'mol va jamg'arma va boshqalar orasidagi tanlovni tushuntirishi mumkin.
Bu nuqtada, ammo, siz iste'molchi tanlovi nazariyasini ba'zi ishonchsizlik bilan munosabatda bo’lishingiz mumkin. Axir, siz iste'molchi hisoblanasiz. Siz har safar do’konga kirib sotib olish uchun qaror qilasiz. Va siz byudjet sig’imi va befarqlik egri chizig’ini chizib qaror qilmasligingizni bilasiz. Bu nazariya dalillarga qarshimi?
Javob yo’q. Iste'molchi tanlovi nazariyasi odamlar qanday qaror qabul qilishini so’zma-so’z taqdim qilishga harakat emas. Bu model hisoblanadi.
Iste'mol tanlovi nazariyasini ko’rish uchun eng yaxshi yo’ iste'molchilar qanday qarorlar qabul qilishi metaforasi hisoblanadi. Hech bir iste’molchi (Orada bir iqtisodchidan tashqari) nazariyada nazarda tutilgan aniq optimallashtirish orqali o’tmaydi. Biroq iste'molchilar o’z qarorlarini moliyaviy resurslari sig’imida qabul qilishadi. Va berilgan shu sig`imlar, ularnieng yuqori darajada qondiradi.
Iste'molchi tanlovi nazariyasi aniq, iqtisodiy tahlilga ruxsat bergan holda, bu shubhasiz, psixologik jarayonini bayon qilishga harakat qiladi. Pudding yeyish isbotlangani kabi, nazariya qo’llanmalarini sinovdan o’tkazadi. Ushbu bobning oxirgi qismida, biz iste'molchi tanlovi nazariyasini iqtisodiyotning uch amaliy masalalariga qo’lladik. Agar siz koproqiqtisodiyotning mukammal kurslarini olsangiz, bu nazariya ko’pgina qoshimcha tahlil uchun asos berishini korasiz.
Iste'molchining byudjet sig’imi, uning daromadi va tovar narxlari berilganda sotib olishi mumkin bolgan turli tovarlar kombinatsiyalarini korsatadi. Byudjet sig’imi qiyaligi tovarlarning nisbiy narxiga teng.
Iste'molchining befarqlik chiziqlari uning afzalliklarini ifodalaydi. Befarqlik egri chizig’i iste'molchini teng baxtli qiladigan tovarlarning turli to’plamlarni korsatadi. Yuqori befarqlik chiziqlar ustidagi nuqta quyiroq befarqlik chiziqlar ustidagilaridan afzalroqdir. Har qanday nuqtada befarqlik egri chiziqlar qiyaligi iste'mol boshqa uchun bir yaxshilik savdo tayyor bolgan almashtirish-stavkasining iste'molchining chekli almashinuv darajasi hisoblanadi.
Iste'molchi eng yuqori befarqlik egri chizig’ida yotgan, uning byudjet sig’imidagi nuqtasini tanlab optimallashtiradi. Bu nuqtada, befarqlik egri chizig’i (tovarlar ortasidagi chekli almashinuv darajasi) byudjet sig’imi egri chizig’iga teng (tovarning nisbiy narxi).
Tovarning narxi pasayganda, bu iste'molchi tanlovi daromad va almashtirish ta'siriga bolinishi mumkin. Daromad ta'siri iste'molni oshiradi, chunki past narx iste'molchini yaxshiroq qiladi. Almashtirish samarasi bu narxlar o’zgarishi nisbatan arzon bo’ldi va iste'molni kattaroq rag'batlantiradi. Daromad ta'siri, befarqlik egri chiziqlarini pastdan yuqoriga harakatlantirsa, almashtirish ta'siri befarqlik egri chizig’i boylab harakatini boshqa qiyalikda aks etadi.
Iste'molchi tanlovi nazariyasi ko’p vaziyatlarda qo’llanilishi mumkin. U nima uchun talab egrichizig potentsial yuqoriga yonalganligi, nima uchun yuqori ish haqi mehnat taklifi miqdorini oshirishi yoki kamaytirish va nega yuqori foiz stavkalari jamgarmani ko’paytirishi yoki kamaytirish mumkinligini tushuntiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
