O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi iqbol meliqo’ziyev

optik 
va 
mexanik 
usullari mavjud. Optik usulni ko‗rib 

---

96 
chiqadigan bo‗lsak, buning uchun qizil, sariq va ko‗k rangli shisha bo‗lakchasini 
olaylik. Masalan, sariq shisha oyna ustiga ko‗k rangli shisha oyna bo‗lakchasini 
qo‗yib oq qog‗ozga qarasak yoki yomg‗lik o‗tkazsak yashil rang paydo bo‗lishini 
ko‗rish mumkin. Sariq rangli oyna bo‗lakchasiga esa qizil rangli oyna bo‗lakchasini 
qo‗yib, kuzatsak zaig‗aldoq rang paydo bo‗ladi. Shunday usulda bir necha rang 
bo‗lakchasi hosil qilish mumkin. Bu holda rangli shisha oynalardan o‗tayotgan nur 
ranglar aralashmasi asosida hosil bo‗ladi. 
Bir rangga ikkinchi rangni idishda yoki palitrada aralashtirib mexanik rang 
bo‗yoq aralashmasi tayyorlaylik. Sariq bo'yoqqa ко'к rangli bo yoqni aralashtirsak 
ham yuqoridagiday yashil rang hosil bo‗ladi. Bu yashil rang optik usulda 
aralashtirilganidan birmuncha farq qilishi mumkin. Shuningdek, rang aylanasidagi 
boshqa ranglami ham mexanik usulda aralashtirio ко rishimiz mumkin. 
Sariq rang bo‗yoqqa qizil rang bo‗yoq aralashtirsak zarg'aldoq rang hosil bo'lishi 
aniq. Ammo bu ranglar nisbatiga bog'liq bo'lib. sariqqa yoki qizilga yaqin tusda 
bo‗lishi mumkin. Rang aylanasidagi asosiy uch rang sariq, qizil va ko‗k rangdir. Ana 
shu uch rang asosida boshqa ranglami hosil qilish mumkin. Uch rang oralig'idagi 
yashil, zarg‗aldoq va binafsha ranglar esa uch asosiy rangdan ikkitasining teng 
miqdordagi aralashmasidan hosil bo‗ladi. 
Ya‘ni: qizil+sariq=zarg'aldoq; 

---

97 
ko‗k+sariq=yashil;
ko‗k+qizil= binafsha. 
Bu ranglar miqdorining о zgarishi asosida boshqa tuslarini ham hosil qilish qiyin 
emas. Ana shu tartibda ranglami aralashtirishning mexanik usuli ko‗p tarqalgan 
bo‗lib, o'z qulayligi bilan katta ahamiyatga ega. Ikki asosiy ranglaming har xil 
miqdorda aralashmasidan esa u yoki bu rangga yaain asosiy rang hosil bo'ladi. 
Masalan, qizilga kamroq sariq rang qo‗shilsa toza zarg'aldoq emas qizil-zarg aldoq 
rang hosil bo'lishi mumkin. Shuningdek, sariq-zarg'aldoq: sariq-yashil; ko‗k-yashil; 
ko'k-binafsha; binafsha-qizil; qizil-zarg'aluoq ranglar hosil bo'ladi. 
Ikki rangning optik aralashmasi oq rangni hosil qilsa, mexanik usuldagi 
aralashmasi kulrangga yaqin. Agar uch rang asosida topilgan ranglami rang 
aylanasiga tartib bo‗yicha joylashtirib chiqsak, qo‗shimcha ranglar rang aylanasining 
qarama-qarshi tomonlarida joylashgan bo'ladi. Bu ikki rang aralashmasidan ham 
to'yingan rangdagi qora yoki kulrang hosil bo'lib, bu ikki rang miqdoriga bog'liq 
Qo'shimcha ranglar yonma-yon ioylashganda to'yinganligi kuchayadi. Bu ranglaming 
oq yoki qora bo'yoq bilan aralashmasi ochroq yoki qoramtir bo'lib, rangjarangdorligi, 
to'yinganligi kamayadi. Ba‘zi hollarda rangi ham o‗zgaradi. Masalan, har xil tusdagi 
sariq rangga qora bo'yoq aralashmasidan yashilsimon rang tuslari hosil bo‗lishini 
kuzatish mumkin. 
Ranglami aralashtirishda qanday rang tekisligida rang qo'yilishiga ham bog‗lab 
fon rangi qo‗yilayotgan rangga o‗z ta‘sirini o‗tkazadi. Ayniqsa uning akvarel 
bo‗yog‗i bilan ishlashda ahamiyati katta. Moybo‗yoq bilan bajarilayotganda esa 
bo'yoqning suyuq yoki quyuq bo‗lishiga bog'liq bo‗lib, rangbo‗yoq tagidagi rang o‗z 
ta‘sirini o‗tkazishi mumkin. Masalan, sariq rangdagi bo‗yoqqa suyuq bo‗yoqdagi 
yashil rang surkalsa, ular aralashmasidan tayyorlangan bo‗yoq rangidan albatta farq 
qiladi. Bu holatlami rangtasvir ishlayotganda nazarda tutish kerak.