O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi iqbol meliqo’ziyev

 
Spektral tavsifi bo‘yicha rangni taxminiy aniqlash 
Axromatik rangning spektrad tavsifi grafik shaklda to‗g‗ri chiziq yoki bir oz 
to‗lqinsimon gorizontal chiziq ko‗rinishida ifodalanadi. Xromatik ranglar grafik 
shakllarda ozmi yoki ko‗pmi keskin egilgan egri chiziq ko‗rinishida taqdim etiladi. 
Rang tavsiflari spektral grafiklar bo‗yicha quyidagicha o‗qiladi.
Rangning yorqinligi chiziqning abssissa o‗qidan joylashgan balandligi bilan 
aniqlanadi. Masalan, agar qaytarish grafigida egri chiziq ordinataning 0,4 
balandligida o‗tgan bo‗lsa, unda rangning yorqinligi 40% ga teng bo‗ladi. 
Rang tusining nomi o‗tkazish va qaytarish egri chiziqlari bo‗yicha spektrning 
ko‗pchiligini tashkil etgan nurlar bo‗lgan qismida egri chiziq ko‗tarilishining 
maksimumi bo‗yicha o‗qiladi.
Rangning to‗yinganligi grafikdagi egri chiziqning egilish tikligi darajasi va 
yozilganlik kengliklari bo‗yicha o‗qiladi. Egri chiziqning ko‗tarilishida minimum va 
maksimum o‗rtasidagi farq qancha katta bo‗lsa, to‗yinganlik ham shuncha katta 
bo‗ladi. Biroq, har xil rang tuslarining ranglarida egri chiziqlarning bir xil yozilganlik 
kengligi har doim ham bu ranglar bir xil to‗yinganlikka ega deyishga asos 
bo‗laolmaydi. Masalan, to‗yingan yashilning qaytarish egri chizig‗i ko‗tarilishining 
maksimumi, huddi shunday to‗yinganlikdagi qizilga qaraganda past bo‗ladi. Bu 
holatda bir xil to‗yinganlikni his etish, ko‗zning spektr yashil nurlariga bo‗lgan 
kattaroq sezgirligiga bog‗liq bo‗ladi.
Rang tusi yutilish egri chizig‗ining minimal ko‗tarilishi bo‗yicha aniqlanadi. 
To‗yinganlik esa, egri chiziq egilishining tikligi va chuqurligi bo‗yicha ham 
aniqlanadi. Hamma spektr bo‗yicha egri chiziqning tikligi qancha kam bo‗lsa, rang 
shuncha kam to‗yingan bo‗ladi va ko‗proq axromatik rangga yaqinlashadi.
Egri chiziqlar, faqat ordinata o‗qi bir hil masshtabda razmetkalanganda 
solishtirilishi kerak, chunki yuqorida aytilgani kabi, spektral egri chiziqlarning shakli 

---

112 
ko‗proq darajada grafikning masshtabiga bog‗liq bo‗ladi. Bunda rang tavsiflarini 
zonali grafiklar bo‗yicha o‗qish ancha osonlashadi. 
Rangli tus eng katta qaytarishli (yoki o‗tkazishli) bitta yoki ikkita zona 
bo‗yicha aniqlanadi. Uchinchi zonaning sathi eng kichik, rangli tusga ta‘sir qilmaydi. 
Uchinchi zonaning sathi bilan faqat rangning to‗yinganligi va yorqinlik bog‗langan. 
Zonal interval qancha kichik bo‗lsa to‗yinganlik ham shuncha kichik bo‗ladi. 
Minimal zona oq rang kirishmasinig kattaligini ya‘ni shu rangning qanchalik 
oqarganligini ko‗rsatadi. Oqarganlikning ko‗payishi bilan rangning yorqinligi ham 
oshadi. 
Zonali grafiklar bo‗yicha ranglar tahliliga misollar 5 – rasmda keltirilgan. 
a) 
Sariq to‘yingan.
Teng miqdordagi yashil va qizil nurlarning aralashmasidan 
tashkil topgan. Bitta zonadagi nurlarning yo‗qligi oqargan rangning yo‗kligini 
ko‗rsatadi. Bu yuqori to‗yinganlikning yoki toza rangning belgisi hisoblanadi.
b) 
Qizil kuchsiz to‘yingan.
Ko‗k va yashil zonalardagi qaytarishning eng kam sathi, shu rangdagi oq 
rangning grafikdagi shtrixlangan hissasini aniqlaydi. Bu hissa juda katta, shu sababli 
rang to‗yinmagan bo‗lib ifodalanadi.
v) To‗q qizil, kuchsiz to‗yingan, deyarli oq. 
g) Zarg‗aldoq to‗yinmagan. Oq kirishma shtrixlangan. Punktir bilan qizilning 
yashil bilan aralashmasidan tashkil topgan toza qizil va toza sariq ranglarning 
hissalari ajratilgan.