O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi guliston davlat universiteti

6-jadval. O`zbekiston Respublikasi bilan eng ko`p tovar ayirboshlagan davlatlar 10 taligi

10 talik davlatlar	Tashqi tovar aylanmasi	eksport	import	Ulushi % da
Xitoy	7 620,9	2 519,0	5 101,9	18,1
Rossiya	6 626,9	2 492,5	4 134,4	15,7
Qozog`iston	3 367,8 1	429,7	1 938,0	8,0
Koreya Respublikasi	2 755,4	93,5	2 661,8	6,5
Turkiya	2 525,2	1 203,6	1 321,6	6,0
Germaniya	980,1	53,9	926,2	2,3
Qirg`iziston	829,1	679,0	150,0	2,0
Afg`oniston	618,0	615,1	2,9	1,5
AQSh	596,2	29,1	567,1	1,4
Turkmaniston	541,9	145,1	396,8	1,3

Ma`lumki, xalqaro iqtisodiy aloqalarning rivojlanishi ma`lum natijalarga erishish uchun eksportning barqaror iqtisodiy o`sishiga yordam beradi. Mamlakatimizning eksport salohiyatini oshirish, eksport qiluvchilarni davlat tomonidan qo`llab-quvvatlash va eksportga yo`naltirilgan mahsulotlar turlarini kengaytirish bo`yicha amalga oshirilayotgan islohotlar eksport qiluvchi korxonalar sonini 5 ming donaga ko`paytirish imkonini berdi. (82 birlikka va ularning umumiy miqdori 5 895 donani tashkil etdi) va bu eksport hajmini 17,9 mlrd. AQSh dollariga etkazilishini ta`minladi (2018 yilga nisbatan o`sish 28,0% ga etdi).

Eksport tarkibida 80,1% tovarlarga to`g`ri keladi, ular asosan qimmatbaho metallar (shu jumladan kumush) (28,2%), energiya va neft mahsulotlari - 14,1%, to`qimachilik (9,1%), oziq-ovqat mahsulotlari. (8,5%) (asosan meva-sabzavot mahsulotlari (6,7%)), rangli metallar va ulardan tayyorlangan mahsulotlar (5,3%), shuningdek kimyoviy mahsulotlar (4,9%)ni tashkil etadi.


7-rasm. Eksport tarkibi (yanvar-dekabr 2019 yil %da)

Oltin, 27,5	Xizmatlar, 19,9	To`qimachilik mahsulotlari 9,1	Oziq-ovqat tovarlari, 8,5
	Energiya tashuvchilar va neft mahsulotlari 14,1	Rangli metallar 5,3	Boshqalar, 4,7
		Kimyoviy mahsulotlar 4,9	2,5	2,0
				1,6

2,5	Mashina va asbob uskunalar, shu jumladan butlovchi qimslari
2,0	Qora metal va undan tayyorlangan materiallar
1,6	Paxta tolasi

So`nggi uch yil ichida eksport tarkibini diversifikatsiyalash dinamikasi kuzatilmoqda. Shunday qilib, qimmatbaho metallar va oziq-ovqat mahsulotlarining ulushi 1,5% punktga, energiya tashuvchilar va neft mahsulotlari ulushi 1,3% ga, qora metallar va ulardan tayyorlangan mahsulotlar 0,8% ga, xizmatlar 0,2% ga, to`qimachilik mahsulotlari ulushi 0,1% ga o`sdi. Qolgan pozitsiyalar eksport tarkibida qimmatbaho metallar, oziq-ovqat mahsulotlari, energiya manbalari va neft mahsulotlari ulushining sezilarli darajada ko`payishi hisobiga pasaymoqda.

Yangi uzilgan sabzavotlar va qayta ishlangan sabzavotlar, shuningdek, 2018 yilga nisbatan mos ravishda 1,8 va 1,6 martaga ko`paygan holda meva va sabzavotlar eksporti hajmiga sezilarli ta`sir ko`rsatdi va bu meva-sabzavotlarning umumiy hajmining 46,5% ni tashkil etdi.
Tabiiyki, energiya manbalari va neft mahsulotlari eksportining o`sishiga tabiiy gaz va neftni qayta ishlash mahsulotlari eksporti hajmlari ta`sir ko`rsatdi (ularning o`sishi mos ravishda 13,9% va 24%).
2019 yil oxirida avtomobillar eksporti hajmi mos ravishda 4,2 baravarga, avtobuslar (mikroavtobuslar bilan birga) va yuk mashinalari 1,5 va 1,6 martaga oshdi, bu esa mashinalar, uskunalar va ularning qismlarining sezilarli o`sishini ta`minladi.
Kimyoviy mahsulotlarning ayrim turlarining o`sishiga qaramay, plastmassa va undan tayyorlangan buyumlar eksportining qisqarishi bilan bog`liq bo`lgan kimyoviy mahsulotlar eksporti umumiy hajmining pasayishi kuzatildi.
Meva-sabzavot mahsulotlari eksporti hajmi jismoniy ko`rinishda 1,4 million tonnadan ko`proqni tashkil etdi va qiymat jihatidan 1,2 milliard dollardan oshdi (o`sish sur`atlari 2018 yilning shu davriga nisbatan 112,7% va 135,5% ni tashkil etdi). Shulardan 542,4 million AQSh dollari miqdoridagi 816,5 ming tonnadan ortiq sabzavot, shuningdek 658,1 million AQSh dollari miqdoridagi 591,2 ming tonna meva va rezarvorlar eksport qilindi (o`sish sur`atlari o`sish sur`atlari 2018 yilning shu davriga nisbatan mos ravishda 170,1% va 116,1%) tashkil etgan.
Meva va sabzavotlarning asosiy eksport bozorlari Qirg`iziston, Qozog`iston, Rossiya va Turkiyada joylashgan.