|
Minеral moddalar.
Mikroorganizm hujayrasi quruq moddasining 5-15 %-ini tashkil
qiladi. Bular sulfatlar, xloridlar va boshqalardan iborat.
Minеral moddalar hujayra ichi osmotik bosimi va sitoplazmaning kolloid holatini
boshqarishda muhim rol o‘ynaydi. Ular biokimyoviy rеaksiyalarning tеzligi va
yo‘nalishiga ta‘sir ko‘rsatadi, fеrmеntlar aktivatorlari bo‘lib xizmat qiladi.
57
Mikroorganizmlarni nafas olishi. Mikroorganizm fermentlari.
Mikrob hujayrasiga so‘riluvchi oziq moddalar, u yerda juda murakkab sintetik
o‘zgarishga uchraydi, eng avval protoplazma tarkibiga kiradi. Uglevodlar, yog‘lar,
aminokislota va oqsil moddalar sintezi tashki energiyasiz amalga oshmaydi, shuning uchun
hujayra protoplazmasida mikroorganizm hayot faoliyati uchun zarur bo‘lgan ki,miyoviy
energiya ajratib chiqaradigan jarayonlar doim sodir bo‘lib turadi. Ko‘p tekshirishlar shuni
ko‘rsatadiki, mikroortanizmlar hayot faoliyatida turli yo‘nalishlari orasida bu energiya
quyidagicha nisbatda taqsimlanadi:
hujayra moddalarining aerob
mikroorganizmlar tomonidan sintez qilinishi jarayonga ajralib chiqqan energiyaning
50% qolgan qismi esa hayot faoliyatini normal tutib turishga sarflanadi va issiqlik hamda
yorug‘lik ko‘rinishida yuqolib ketadi.
Har bir organizmga xos nafas olish turi muayyan jarayonga xizmat qiluvchi
fermentlar yig‘indisiga bog‘liq. Shunday ekan, turli 1 xil mikroorganizmlarda ular turlicha,
bu mikroorganizmlarning nafas olish tipi ham ancha ko‘p bo‘ladi. Mutlaqo tabiiyki, ular
bir-biridan faqat oksidlanishning oxirgi mahsuloti bilangina emas, balki mazkur jarayonda
ishtirok etuvchi vodorod akseptorda faqat farq qiladigan elementlarnigina emas, balki
umumiy va bir xil bo‘lgan elementlarni ham topish kerak. Darhaqiqat, ular qanday turda
nafas olmasin, hamma organizmlar tarkibida doimo degidrogenaza fermentlari uchraydi.
Ana shu faktdan birinchi umumiy xulosa chiqarish mumkin: degidrogenazalar
oksidlayotgan moddadan vodorodning chiqib ketishi — har qanday mikroorganizmda sodir
bo‘ladigan oksidlanish jarayonning majburiy etapidir. jarayonning bu fazasi amalga
oshishidagi farq ularda faqat degidrogenazalar jarayoniga aralashgan etap bilan bog‘liq.
Agar oksidlanish jarayoni oksidlanayotgan substratining uglerod atomlari zanjiri
uzilmasdan ilgari amalga oshsa, jarayon bevosita substrat vodorodining chiqib ketishi bilan
boshlanishi mumkin. Masalan, glyukozaning oksidlanib glyukon kislotaga, etil spirtning
sirka kislotaga yoki qahrabo kislotaning fumar kislotaga aylanishi jarayonlari ana shunday
jarayondir. Bular substrat degidrogenlanishga tayyorlanmagan holda boshlangan
oksidlanish jarayonlariga misol bo‘la oladi. Agar oksidlanish avval uglerod atomlari
zanjirining uzilishi bilan birga boradigan bo‘lsa, bunda degidrogenazalar oksidlanayotgan
substrat o‘zgarishining ancha keyingi bosqichlarida reaksiyaga kirishadi va vodorodni endi
parchalanishning oraliq mahsulotlaridan chiqarib yuboradi. Bunda oksidlanish
jarayonining borishi ancha murakkablashadi, lekin vodorodning chiqib ketish fazasi bu
yerda ham o‘z kuchida qoladi. Bu faza mineral substratning (ammiak, nitratlar, vodorod
sulfid va hokazolarning) oksidlanishida ham o‘z kuchini saqlaydi, lekin bu holatda gidroliz
jarayoni ham bir vaqtda boradi. Faqat temir (P)-oksidning temir (SH)-oksidga o‘tishigina
bu qoidadan mustasno bo‘lishi ehtimol, chunki bu jarayon faqat elektronlarning ko‘chishi
bilan bog‘liq. Biroq bu istisnolik vodorodning chiqib ketishini oksidlanish jarayonlaridagi
umumiy hodisa deb tushunishga imkon beradigan umumiy qoidani kech (qanday
chegaralamaydi:
1.
R — N
2
degidrogenaza ^ R degidrogenaza — N
2
Degidrogenaza chiqarib yuborgan vodorod keyinchalik biror akseptorga berilishi
kerak. Aks holda oksidlanish jarayoni tugallanmay va energiyasi foydalanilmay qoladi.
Vodorodning ko‘chirilishi ba‘zi hollarda bevosita degidrogenazalar, boshqa vaqtda esa bir
qancha oraliq tashuvchilar orqali amalga oshiriladi. Chiqarib yuborilgan vodorod
akseptorga anaerob nafas olishda bevosita, aerob nafas olishda esa oraliq tashuvchila|r
orqali o‘tadi. Bu turda nafas olishda vodorod yonib (oksidlanib), suv va vodorod
peroksidga aylanadi. Oksidlanish jarayonining ikkinchi etapini quyidagi umumiy sxema
bilan ifodalash mumkin:
58
2.
Degidrogenaza — N
2
akseptor ^ degidrogenaza akseptor - N
2
Nafas olish turlari o‘rtasidagi asosiy farq mana shu ikkinchi bosqichdan boshlanadi.
Agar mazkur organizm anaerob turda nafas olsa, bunda vodorod akseptori sifatida organik
moddalarning to‘yinmagan bog‘lari bor molekulalaridan foydalaniladi. Bular
mazkur
substratning oksidlanishidagi oraliq mahsulotlarning degidrogenlanishi davomida hosil
bo‘ladi. Agar mikroorganizm aerob turda nafas olsa, bunda molekulyar kislorod vodorod
akseptori bo‘lib xizmat qiladi.
59
Do'stlaringiz bilan baham: |
