O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi guliston davlat universiteti tarix kafedrasi

3.
 
Mustaqil Qoraqalpog’iston davlatining ijtimoiy - iqtisodiy taraqqiyoti. 
4.
 
Xalq ta’limi fan va madaniyat. 
 
Tayanch  iboralar: 
Amudaryo  viloyati,  Orol 
fojeasi, 
Jo'qarg'i 
Kenges,  suveren 
Qoraqalpog'iston, Konstitutsiya, Davlat tamg'asi. 
 
1. Qoraqalpog’iston respublikasi mustaqillik arafasida.  
XX  asrning  boshlarida  Markaziy  Osiyo  xalqlari  siyosiy,  iqtisodiy,  ijtimoiy  va  madaniy 
hayotida  katta  o'zgarishlar  yuz  berdi.  1924-yili  Turkiston  ASSRning  Amudaryo  viloyati  va  Xiva 
xonligining  Xo'jayli  hamda  Qo'ng'irot  tumanlari  hududida  Qozog'iston  ASSR  tarkibida 
Qoraqalpog'iston Avtonom viloyati tashkil etildi. U 1930-yildan RSFSR tarkibiga kirdi. 1932-yilda 
Qoraqalpog'iston Avtonom Respublikasiga aylantirildi. 
Qoraqalpoqlar tarixida 1936-yil muhim siyosiy voqealar yili sifatida abadiy qoladi. Chunki, shu 
yili  ular  o'z  taqdirlarini  O'zbekiston  SSR  tarkibiga  kirish  bilan  belgiladi  va  o'z  tanlagan  yo'lining 
istiqbolli ekanligini ko'rsata oldi. 
SSSR  tarqalib  ketganidan  so'ng  mustaqil  O'zbekiston  tarkibi-dagi  suveren  Qoraqalpog'iston 
Respublikasi  maqomini  oldi.  Bu  tabi-iy  hodisa  edi.  Chunki,  asrlar  mobaynida  qoraqalpoqlar  bilan 
o'zbek  xalqi  o'rtasida  do'stlik,  qardoshlik  munosabatlari  qaror  topgan,  turmush  tarzlari  va 
dunyoqarashlarida  mushtaraklik  vujudga  kelgan  edi.  Orolbo'yi  kengliklarida  qadimiy  o'zbek  va 
qoraqalpoq ajdodlari birgalikda yashab, mehnat qilishdi. O'zlarining mushtarak taraqqiyot yo'llarini 
bosib o'tishdi. 
Qadimiy  turkiy  qavmning  ikki  shajarasi  yillar  mobaynida  haqi-qiy  og'a-inichilik  fazilatlarini 
ko'rsatdilar,  o'zaro  munosabatlarni  chuqurlashtirdilar.  Bu  ikki  qavm  ma'naviy-ruhiy  yaqinligini 
belgi-laydigan asosiy omil va madaniyatlar mushtarakligi, ularning o'zaro yaqinligi edi. Darhaqiqat, 
tillar  yaqinligi  dillar  yaqinligiga  olib  kel-di.  Madaniyatlar  bir-birini  boyitdi.  Qadimiy  madaniyat 
namunalari,  umummilliy  qadriyatlar,  jondosh-u  qondosh  bo'lgan  har  ikki  mil-lat  uchun  tarixiy 
ahamiyatga  ega  bo'lgan  an'analar  shakllandi.  Shu  asosda  iqtisodiy  hamkorlik,  yagona  iqtisodiy 
makon vujudga keldi. 
O'zbekiston  tarkibida  o'tgan  60  yillik  tarix  qoraqalpoq  xalqi  uchun  jiddiy  o'zgarishlar  davri 
bo'ldi.  Madaniy  va  ma'naviy  ravnaq,  san'at  va  adabiyotdagi  yuksalish,  qishloq  xo'jaligi  va  sanoat 
ish-lab chiqarishidagi katta yutuqlar bevosita qardosh o'zbek xalqining beg'araz yordami, og'alarcha 
ko'magi bilan dunyoga keldi. 
Qardoshlik  va  yaqin  qo'shnichilik  singari  yuksak  insoniy  fa-zilatlar  asrlar  sinovidan  o'tib,  og'ir 
kunlarda  eng  ishonchli  qurol  bo'lib  xizmat  qildi.  Natijada,  Sovet  hokimiyati  yillaridagi  ma'muriy-
buyruqbozlik  usuli,  soxta  va  asossiz  milliy  siyosat,  «ulug'  og'a»larga  xos  soxta  va  yuzaki 
«millatparvarlib» bu makon xalqlarining muno-sabatlariga rahna sololmadi. 
Qoraqalpoq va o'zbek xalqi bir necha o'n yilliklar mobaynida to'planib qolgan muammolarni hal 
etishda,  ijtimoiy-iqtisodiy  mu-nosabatlarni  yanada  chuqurlashtirishda  o'z  an'analaridan  unum-li 
foydalanish yo'lini tanladilar. Har ikki xalq taqdiri, istiqboli bir ekanligini, ularni mushtarak orzular, 
yagona  intilish  birlashtirib tur-ganligini ochiq-oydin ko'rsatdilar. Tarixan turli davrlarda turli  siyo-
siy o'zgarishlar va qiyinchiliklarda toblangan do'stlik va.qardoshlik munosabatlari bunga asos bo'ldi. 
Shuni  alohida  ta'kidlash  kerakki,  sobiq  SSSR  davrida  milliy  masaladagi  yuzaki  yondashuvlar, 
balandparvoz shiorlar, asossiz chaqiriqlar faqat «ulug' og'a»lar manfaatiga xizmat qilardi, xolos. Bu 
shiorlar  milliy ravnaq, kichik xalqlarning  milliy taraqqiyoti,  itti-foqdosh respublikalar xalqlarining 
milliy ehtiyojlarini qondirishdan uzoq edi. Totalitar davlatchilik paytida birinchi rahbar biron marta 
ham Qoraqalpog'istondan bo'lmagan, uning xalqi hayoti bilan tanishmagan, unga yaqindan yordam 
bermagan edi. 

---

- 87 -