O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi guliston davlat universiteti

Qovun-Melo orientalis (S. Kudr) Nab.- qovoqdoshlar oilasiga mansub bir yillik 
o’t o’simlik. Bargi uzun bandli, yirik, barg qo’ltig’ida gajagi bor. Turiga qarab asosan 
iyun oyida gullaydi. Guli ayrim, ba'zan ikki jinsli, sariq rangli. Mevasi ko’p urug’li, 
turli shakl va  rangda  300  g.  dan 15-20  kg  gacha  va undan  ham  og’ir. Tarkibida  16-
18%  qand,  vitamin  C,  karotin,  pektin  moddalari,  mineral  tuzlar  bor.  Mevadan 

---

ho’lligida,  quritib  (qovun  qoqi)  qiyom  va  povidlo  tayyorlab  foydalanadilar.  Qovun 
Respublikamizning  hamma  viloyatlarida  ekiladi.  Ayniqsa  Xorazm  qovunlarining 
shuhrati, asosan quyidagi to’rtta turga mansub: handalak, amiri, kassaba hamda zard. 
 
Handalakga    -  ertapishar,  ko’kcha,  handalak,  zamcha,  sariq  handalak,  bosvoldi 
kabilar kiradi. 
 
Amiriga  -  yozda  pishadigan  davlatboy,  daxbehi,  amiri,  nongo’sht,  shakarpalak, 
toshloqi kabilar kiradi.  
 
  Tarvuz-  Citrullus  vulgaris  Schrad.  -  qovoqdoshlar  oilasiga  mansub,  yotib 
o’suvchi bir yillik o’t o’simlik. Palagi 3-4 m, bargi uzun, bandli, bo’lakli, o’q ildizli. 
Iyun  oyida  gullaydi.  Guli  ikki  jinsli.  Changchi  gullari  palakda  to’p-to’p,  urug’chi 
gullari esa yakka holda joylashadi, och sariq rangli. Mevasi avgust-sentyabrü oylarida 
pishadi. Yumaloq, cho’zinchoq shaklda bo’lib, rangi oq qora, ola-bula rangda bo’ladi. 
Tarkibida 6-11% qand, C vitamini, azotli moddalar va boshqa birikmalar bor.  
 
O’zbekistonda tarvuzning bir qancha navlari ekiladi. Masalan, "Uzbekskiy 452", 
"Korol  Kuba",  "Mramorno`y",  "Xayitqora",  "Chovkari",  "qo’zivoy",  "Kadan"  va 
boshqa  navlar.  Tarvuzdan  lalmikor,  baqorikor  va  suqoriladigan  erlarga  ekib  hosil 
olinadi.  Asosan  mevasi  uchun  ekiladi.  U  qadimiy  o’simlik.  Insonlar  undan  o’z 
chanqoqini  qondirish,  oziqa  sifatida,  buyrakdagi  toshni  yuvish,  siydik  haydovchi 
maqsadlarida foydalanadilar. 
Sho’radoshlar-Chenopodiaseae  oilasiga  bir  yillik,  ikki  yillik  yarim  buta  va 
kichik  daraxtlar  kiradi.  Oila  vakillarining  barglari  oddiy,  ketma-ket,  qarama-qarshi 
joylashgan.  Gullari  mayda,  ko’rimsiz,  Gulqo’rg’oni  oddiy,  5  bo’lakli,  changchilari 
ham 5 tadan,  Urug’chisi 2-5 ta mevacha barglardan iborat. Sho’radoshlarga  mansub 
o’simliklar asosan cho’l va yarim cho’llarda o’sadi. Bu oilaga 110 ga yaqin turkum 
va  1600  tur  kiradi.  O’zbekistonda  bu  oilaga  mansub  176  tur  o’sadi.  Sho’radoshlar 
oilasining eng ko’p tarqalgan turlaridan biri oddiy lavlagi  - Beta vulgaris ikki yillik 
o’t  o’simlik.  Uning  tarkibida  22  %  qand  bor,  xashakli  lavlagi,  osh  lavlagi,  sabzi 
lavlagi, barg lavlagi kabi turlari mavjud.