O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi guliston davlat universiteti tarix kafedrasi

Mustaqillik 
- tabiatan ongli yashash, ongli munosabatni qaror toptirish mezoni. Ayni paytda u 
harakatlarning, intilishlar va qobiliyatlarning kuchayishini, doimiy kamolotni taqozo etadigan 
ma‘naviy-ruhiy, ma‘rifiy-axloqiy hodisa. Bu, ayniqsa, sobiq ittifoq tarkibidan ajralib chiqqan, 
mustamlakachilik azobini ko‘rgan mustaqil mamlakatlar, xususan O‘zbekiston hayotida muhim 
ahamiyat kasb etadi. Nima uchun? 
Totalitar tuzum davrida davlat mamlakat boshqaruv tizimidan tortib alohida-alohida 
shaxslarning kundalik turmushiga va istiqboliga daxldor bo‘lgan har qanday katta-kichik 
masalalarni hal etishni o‘z zimmasiga olgani uchun mehnatkash xalq moddiy va fikriy 
boqimandalik kayfiyatiga duchor bo‘lgan edi. U faqat ishlash huquqiga ega edi, xolos. Mehnat deb 

---

- 24 - 
atalgan hissiz mashinaning murvatiga aylanib qolgan edi. Ertadan kechgacha mehnat qilasan, 
mehnating-ga yarasha ochdan o‘lmaslikka u etadigan haqqingni olasan, tamom-vassalom. Bu - 
sobiq ittifoqda qonun kuchiga ega bo‘lgan davlat siyosati edi. Odamzod shunchaki ishlar, shunchaki 
umr kechirardi, xolos. Tiriklik degan buyuk ne‘matning, hayot degan oliy tushunchaning mag‘zini 
chaqishga o‘zida rag‘bat ham, ehtiyoj ham sezmas edi. Binobarin, aql bilan ish tutish, voqelikni 
idrok qilish, bunyod etish, yaratish, ijodkorlik tuyg‘ulari butunlay so‘ndirilgan edi. Shuning uchun 
ham mamlakat taraqqiyoti sustlashib, odamlar turmush darajasi pasayib borardi. 
 
2. O‟zbekistonning iqtisodiy mustaqillik va siyosiy suvereniteti uchun amaliy xarakatlar.
XX asrning 90-yillariga kelib sotsialistik mamlakatlarda inson huquqlarini himoya qilish va 
ozodlikka intilishning yangi bosqichi boshlandi. Sharqiy Yevropa mamlakatlarida qariyb yarim asr 
hukm surgan totalitar davlat tuzumi inqirozga yuz tutib, demokratik tarti-botlar qaror topa boshladi. 
Yugoslaviya Sotsialistik Federativ Respublikasi parchalanib, uning o‘rnida bir necha mustaqil 
respublika, Chexoslovakiya Sotsialistik Respublikasi ikkiga bo‘linib, Chexiya va Slovakiya suveren 
davlatlari vujudga keldi. Germaniya Federativ Respublikasi va Germaniya Demokratik 
Respublikasi birlashib, ne-mislar yashaydigan ulkan hududda sotsialistik tuzum barbod etildi. Ayni 
chog‘da sobiq SSSR parchalanib, uning o‘rnida mustaqil taraq-qiyot yo‘lini tanlagan 15 mamlakat 
tashkil topdi. 
Boshqacha qilib aytganda, bu davrga kelib ko‘pgina mamlakatlarda mustaqillikka erishish 
masalasi dunyoni keng qamrab olgan tarixiy jarayonga aylandi. O‘zbekistonning mustaqillikka 
erishishi ana shu olamshumul jarayon tarkibida yuz berdi.