M.N. Skatkin tabiiyot metodikasi bo’yicha XX asrning 50-yillarida nashr etgan ilmiy ishlarida kichik yoshdagi o’quvchilarning tabiatshunoslikka oid bilimlarni o’zlashtirishlariga ta'sir ko’rsatuvchi boshqa metodlar bilan bir qatorda kuzatish metodiga alohida uig’u berdi, uning yordamida tabiat to’g’risida aniq tasavvur va tushunchalar shakllanishini ta'kidladi. U o’quvchilarning o’qituvchi rahbarligidagi kuzatishlaridan keyin jonli tabiat burchagida yoki bevosita tabiatda mustaqil kuzatishlar olib borishlarini taklif qildi. Uning fikricha, mustaqil kuzatishlar o’tkazish oldidan o’qituvchi kuzatishning maqsadi, mazmuni va metodikasini tushuntirib berishi kerak.
M.N. Skatkin o’z tadqiqotlarida tabiatshunoslik bo’yicha sinfdan tashqari ishlar tashkil qilish metodikasi hamda tabiatni o’iganishga oid mashg’ulotlarda bolalarning bilish faoliyatini faollashtirish masalalariga katta e'tibor berdi. Tabiatda, o’quv-tajriba maydonida va sinfda kuzatish hamda tajribalar o’tkazish zarurligi to’g’risida P.A.Zavitayevning “Boshlang’ich maktabda tabiiyot bo’yicha kuzatish va tajribalar” nomli kitobida ham shunday fikr yuritiladi.
Unda o’rganilayotgan har qanday hodisa haqidagi tasavvurlarni kitoblardan material o’qish bilan to’ldirish hamda mustahkamlashni talab qiluvchi kuzatish va tajribalarning aniq metodikasi bayon qilinadi.
Ekskursiyalar, predmetli darslar va kuzatishlar o’tkazish metodikasini yorituvchi boshqa nashrlar ham vujudga keldi. Jumladan, A.K.Verzinaning ishi nashr qilindi, unda 1 - 4- sinflarda ob-havoni kuzatish tizimi taklif qilingan, kuzatish natijalaridan ona tili va rus tili, arifmetika, geografiya va tabiiyot darslarida, maktab o’quv-tajriba maydonidagi amaliy mashg’ulotlar jarayonida foydalanish uslublari keltirilgan.
Vasiliy Aleksandrovich Suxomlinskiy o’zining “Yuragimni bolalarga beraman” nomli kitobida bolalarga tabiatni bilishni tabiatning o’zida o’rgatishni, ularda hissiyot va xayolotni rivojlantirishni taklif qildi. U o’qituvchi bolalarning ruhiy dunyosini bilishi, ularning aqliy rivojlanishi, bilim olishga qiziqishlariga har jihatdan yordam berishi kerak, deb hisobladi. Suxomlinskiy tafakkurni rivojlantiruvchi birinchi darsni tabiat quchog’ida o’tkazilishini tavsiya qildi.
U bolalarni maktabda olti yoshdan boshlab o’qitish tarafdori edi. Uning bolalarni o’qitishga tayyorlashda oila bilan maktabning aloqasiga moslab ishlab chiqqan tizimi hozirgi zamon peda-gogikasining ham yutug’idir.
1969- yilda tabiatshunoslik 2- va 3- sinflarda mustaqil predmet sifatida o’qitila boshlandi va faqat 1- sinfda tabiatshunoslik materialidan o’qish va nutqni rivojlantirish darslarida foydalanildi.
Umumta'lim va hunar maktablarini isloh qilishning asosiy yo’nalishlari munosabati bilan tabiatshunoslikni o’qitish masalalari yangicha hal qilindi. 1986- yildan e'tiboran bolalar 6 yoshdan boshlab o’qitila boshlandi, maktabda o’qitish muddati esa 11 yilgacha uzaytirildi. Bu isloh 1-2- sinflarda “Atrof olam bilan tanishtirish” nomli yangi o’quv predmetini o’qitish imkoniyatini berdi, u 3 – 4 - sinflarda “Tabiatshunoslik” fani sifatida o’tila boshlandi.
1- va 2- sinf kursining mazmuni “Bizning uy va jonajon tabiat”, “Bizning maktab va jonajon tabiat”, “Jonajon mam-lakat” mavzularida ochib beriladi. Bu mavzular asta-sekin yaqindan uzoqqa borish bilan atrofimizdagi olam to’g’risidagi tasavvurlarni to’plash, boyitish va tizimlashtirishga imkon beradi.
“Atrof olam bilan tanishtirish” predmeti boshlang’ich maktabning boshqa predmetlari bilan chambarchas bog’liqdir. Tabiat va jamiyat hayotini, odamlar mehnatini kuzatish ona tili, mehnat ta'limi, tasviriy faoliyat, matematika kabi predmetlarning o’quv materialini yaxshiroq tushunib olishga yordam beradi. Bu dasrlarda, atrof olam bilan tanishtirish bo’yicha mashg’ulotlarda tabiat to’g’risida o’quvchilar oladigan tasavvurlar kengaytiriladi va boyitiladi.
“Atrofimizdagi olam bilan tanishtirish” kursining davomi hisoblangan “Tabiatshunoslik” o’z ichiga tabiat fanlarining turli sohalarini qamrab oladi. 3 – 4- sinflarda tabiatshunoslikni o’iganish jonsiz tabiat bilan jonli tabiat bir butunlikni tashkil qilishi, shuning uchun ham ular o’zaro uzviy bog’liq ekanligi to’g’risidagi tasavvur va tushunchalarni izchillik bilan rivojlantirishni nazarda tutadi.
Ushbu qabul qilingan dasturlar va islohotlar qayd etib o’tilganidek, respublikamiz mustaqillikka erishgan dastlabki yillargacha amalda bo’ldi.
Bilimni tekshirish uchun savollar
I. V.F.Zuyev tabiatshunoslik o’qitish metodikasi fani rivojiga qanday
hissa qo’shgan?
2. V.F.Zuyev qaysi o’quv darsligi bilan tabiiyot fani rivojiga o’z hissasini qo’shgan?
3. Boshlang’ich tabiatshunoslik ta'limi to’g’risidagi K.D.Ushinskiyning pedagogik qarashlari qanday ahamiyatga ega?
4. K.D.Ushinskiyning qaysi asarlarini bilasiz?
5. Nima uchun V.A.Gerdni tabiatshunoslik o’qitish metodikasining asoschisi deb hisoblashadi?
Do'stlaringiz bilan baham: |