O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi g. B. Amirova, E. Nasimov p е dagogik a. Psixologi ya

Mavzuning maqsadi:

Talabalarda ma’rifiy (pedagogik) fikrlar va ularning tarixiyligi haqida tushuncha, jahon ma’rifiy fikrlarining tarixiy-pedagogik tahlili, O’zbekiston hududida eng qadimgi davrlardan mustaqilligimizgacha bo’lgan davrlarda ma’rifiy fikrlar taraqqiyoti, rivojlangan xorijiy mamlakatlarda ta’lim-tarbiya jarayonlarini qiyosiy o’rganish orqali bilim va ko’nikmasini shakllantirishga ko’maklashishdan iborat.

	Asosiy tayanch iboralar
Avesto Qur’on hadis madrasa “Temur tuzuklari” “Boburnoma” Rus-tuzem maktabi AQSh ta’lim tizimi AKSELS Markazi «Oraliq maktablar»		Jadidizm SAT AKT Rivojlangan mamlakatlarda Ta’lim-tarbiya Pedagogik tizim Pedagogik jarayon Ma’rifiy fikrlar Fransiya ta’lim tizimi Adenauyer jamg’armasi

2.1.Ma’rifiy (pedagogik) fikrlar va ularning tarixiyligi haqida tushuncha.

Ibtidoiy jamoa tuzumi davridagi kishilar mexnat jarayonida, borlikdagi narsalar va xodisalarga munosabatlari asosida o’z dunyoqarashlari va aqidalariga tayanib xalq og’zaki ijodi asarlarini yaratganlar. Ularning bir-biriga, atrof-muxitga, kasb-koriga munosabat borasidagi ilk fikr va tasavvurlar, mifologik asarlar timsoli bo’lmish - «Avesto»da ifodalangan Mitra, Anaxita, Ardivissura, Varaxrana, Iima singari mahbuda va mahbudlar siymosi orkali ajdodlarimiz insonlarga yaxshilik qilish, yerlarni obod va serxosil qilish, ekin ekish, daraxtlarni o’stirish uchun jamoa harakati xususidagi muloxazalarini mujassamlashtirganlar.

Shuni ta’kidlash lozimki, Markaziy Osiyoning ibtidoiy jamoa tuzumi davrida vujudga kelgan madaniy-mag’rifiy fikr va g’oyalarni, tarbiya masalalari bo’yicha xalq, yaratgan juda ko’p manbalarni o’rganish nixoyasiga yetkazilmagan. Hozir ularni mufassal o’rganish uchun mustaqil respublikamizda keng imkoniyat yaratildi. Bir qancha sharkshunos olimlarimiz Xindiston, Xitoy, Angliya, Farangiston va Arab mamlakatlaridagi talaygina qo’lyozmalarni o’rganishga muyassar bo’ldilar va xozir xam davom ettirmokdalar. Jumladan, T.N.Qori Niyoziy, X.Sulaymon B.O.Axmedov, S.G’aniyeva, O.Usmonov, N.Mallayev, F.Sulaymonova, M.Xayrullayev, I.Mo’minov va boshqalarning bu soxadagi xizmatlari juda kattadir.

Markaziy Osiyo xalqlarining, shu jumladan, o’zbek xalqining madaniyati, mag’rifati, milliy qadriyati osori-atiqalarini o’rganib, shular xaqida o’lmas asarlar yaratgan tarixshunos, sharkshunos olimlar - Gerodot, Xerman Vamber, A.Yu.Yakubovskiy, S.P.Tolstov, Ye.E.Bertelg’s, V.V.Bartolg’d, Ye.Berezikov va boshqalarning mashaqqatli mexnatlarini aloxida ehtirof etish lozim. Ularning xammalari xam ibtidoiy jamoa davridagi ma’rifiy tafakkurning dastlabki kurtaklari folg’klorda o’z aksini topgan, degan xulosaga kelishgan. Eng qadimgi yozma yodgorliklarda ta’lim-tarbiya masalalari.

Pedagogik kadriyat deganda, ta’lim tarbiyaga oil goyalar, ka­rashlar va tajribalar majmui nazarda tutiladi. U ikki kismdan ibo­rat: pedagogik goyalar,pedagogik tajribalardir. Pedagogik goyalar, karashlar olimlarning asarlarida umumlashtirilgan xolda berilsa, tajribalar ukituvchilar, tarbiyachilar, ota-onalar amaliy faoliyati­da kunikma va malakalar shaklida namoyen buladi.

Pedagogik kadriyatlarni yaratuvchilar xalk. Uzbek xalki uzi­ning uch yarim ming yillik tarakkiyeti mobaynida uziga xos ta’lim tarbiya maktabini yaratganlar. Shu bilan birga ma’naviy va ruxiy olami yakin bulgan boshka xalklarning ta’lim tarbiyaga oid tajriba­lari, goyalardan eng kimmatli, xayet tarzimizga mos keladiganlari­ni xam olinadi. Pedagogik kadriyatlarimizda yunon, xind, arab, rus xalklari tajribalarini uchrab turishi bejiz emas.

Pedagogik kadriyatlarning umumbokiyligi kup jixatdan ular­ning katta avlod tomonidan yesh avlodga urgatish orkali saklab koli­nadi. Yesh avlod uz zamonasi talablari, extiyejlari moslab ijodiy yendashib foydalanadi. Shuning uchun pedagogik kadriyatlarni boyligi, uni xozirgi zamon yeshlari tomonidan foydalanish xar bir millatning muxim ma’naviy yutugi xisoblanadi.

Sovet pedagogikasining nuksonlaridan biri shunda ediki, rus xalki ta’lim tarbiya andozasini asosiy, tayanch deb karab boshka xal­klarning pedagogik kadriyatlarini xisobga xam olmaslik, mensimas­lik an’anasiga rioya etilardi. Natijada, rus bulmagan xalklar pe­dagogik kadriyatlari fakat oila darajasida faoliyat kursatar edi. Ta’lim muassasalarida esa, rus ta’lim tarbiyasi andozasi xukmron edi. Pedagogika fanida esa, rus ta’lim-tarbiya andozasini davlat darajasidagi rasmiy, boshka millatlar pedagogik kadriyatlarini xalk pedagogikasi deb talkin kilardi.

Natijada yesh avlod ta’lim-tarbiyasida samarali yutuklar yuzaki kulga kiritilardi. Millat ruxi, turmush tarzi, tarixiy talab va extiyejlariga javob bermaydigan tarbiya insonni, ayniksa yesh avlod­ni ma’naviy kashshok, ikkiyuzlamachi kilib kuyadi. Bunday avlod uz millati ildizlaridan ajralib kolib, xayet mansabidan uzoklashgan orasida kolgan odamni eslatadi.

Pedagogik kadriyatlarmizning umumbashariy ma’naviyatdagi urni. Pedagogik kadriyatlar, odatda aloxida maxsus ajratib olingan makonda, dune xalklari ma’naviyati tarkiyetidan ajralgan xolda rivojlanmaydi. Dune xalklari pedagogik kadriyatlari bir kancha asrlar mobaynida turli xil xayet maktablaridan utib shakillangan.Du­ne pedagogikasi tarakiyetida uziga xos ta’lim tarbiya maktablari borki, ular bizning pedagogik kadriyatlarimizdan fark kiladi.