O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta-maxsus ta’lim vazirligi farg‘ona davlat universiteti

BOB BO‘YICHA QISQA XULOSA

G‘arb, rus va o‘zbek adabiyotshunosligida urush mavzusi keng ko‘lamda o‘rganilgan. D.Bevan, M.Norris, K.Makloulin, T.Riggs, S.Haynes, L.Goldenson, E.Krimmer, A.Vernon, P.M.Toper, Y.V.Staroverova, I.A.Gerasimova, Y.Rikunina, U.O‘ljaboyev, S.Mirzayev, N.Karimov, S.Mamajonov, A.Rasulov, U.Normatov, O.Sharofiddinov singari olimlar badiiy adabiyotda urush mavzusi, turli davrlarda bo‘lib o‘tgan urushlarning badiiy adabiyotdagi talqini; H.Kleyn, M.Parvanova, O.Poxalenkov, I.Framkin, R.Qo‘chqor, S.Saidmurodovlar nemis yozuvchisi E.M.Remarkning, U.Normatov, T.Rasulov, Y.Solijonov, Q.Norqobilov, S.Ahmad, U.To‘rayevalar O‘.Hoshimovning urush mavzusidagi asarlari yuzasidan tadqiqot olib borganlar. Urush va u bilan bog‘liq obrazlar ishtirok etgan asarlar juda qadimiy tarixga va o‘ziga xos taraqqiyot bosqichiga ega. Bunday asarlardagi g‘oya va qahramonlarning xususiyatlari davrning ijtimoiy-siyosiy jarayonlari ta’sirida o‘zgarib borgan. Badiiy adabiyotda urush tasvirlari dastlab qahramonlik va jasorat vositasi sifatida tasvirlangan. Bu barcha xalqlar adabiyotiga taalluqli bo‘lib, “Alpomish”, “Go‘ro‘g‘li”, “Manas”, “Ramayana”, “Mahabhorat”, “Gilgamish” kabi xalq eposi namunalari, Gomerning “Iliada”, Firdavsiyning “Shohnoma” dostonlarida bu xususiyat aniq ko‘rinadi. O‘rta asrlar davri Yevropa adabiyotida “Roland haqida qo‘shiq”, “Sid haqida qo‘shiq”, “Nibelunglar haqida qo‘shiq” singari qahramonlik eposlari, “Artur va dumaloq stol” turkumidagi ritsarlik romanlari ham urush mavzusini o‘zida aks ettirgan. Lekin ularda katolik cherkovi ta’sirida diniy tendensiya yetakchilik qilgan. Uyg‘onish davridan keyin Yevropa adabiyotida urushga munosabat o‘zgarib, salbiy tus ola boshladi. Bu o‘zgarish M.Servantes, J.Bayron, V.Gyugo, P.Merime singari ijodkorlarning asarlari orqali aniq ko‘rinadi. XX asrga kelib G‘arb adabiyotida urushga qarshi kayfiyat, patsifizm oqimi yetakchi xususiyat kasb etdi. Urush faqat qora bo‘yoqlarda, kulfat va fojia sababchisi sifatida tasvirlandi. O‘zbek adabiyotiga ham XX asrdan shunday talqin kirib keldi. Biroq, shu bilan bir qatorda front va front ortida jasorat ko‘rsatgan qahramonlar obrazlarini tasvirlash ham davom etdi. I jahon urushi, afg‘on urushi mavzularida yaratilgan asarlarda fojiaviy ruh hukm sursa, II jahon urushi mavzusini aks ettirgan asarlarda vatanparvarlik, qahramonlik g‘oyalari ifodalangan.