Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi fargʻona davlat universiteti filologiya fakulteti

15 

 

―Ayrim  soʻzlarni  leksik  ma’nosini  izohlashda  yana  soʻz  sehrgari  boʻlmish 

Alisher  Navoiyga  va  uning  asarlariga  murojaat  qilamiz.  Alisher  Navoiyning 

―Badoyeul- vasat‖ devonida quyidagicha bir bayt bor:  

Subh chun botgʻung, kelib kulbamgʻa pinhon kechqurun,  

          Hajr oʻqin jonimgʻa sen otma tong otmasdan burun.   

 Baytning  birinchi  misrasidagi  ―kechqurun‖  soʻzi  uch  qismdan  iborat:  kech,  qur, 

un. ―Kech‖ soʻzining ma’nosi ma’lum. ―Un‖ qoʻshimcha hisoblanadi. ―Qur‖ soʻzi 

qadimda  ―vaqt‖  ma’nosini  anglatgan.  Bu  soʻz  hozir  ―tengqur‖  soʻzi  tarkibida 

saqlanib  qolgan.  Darvoqe,  bir  vaqtda  tugʻilgan  bolalar  ―qurdosh‖  deb  ataladi. 

―Qurun‖ soʻzi vaqt ma’nosida Afgʻonistondagi oʻzbeklar tilida saqlanib qolgan.‖

14

 

Alisher  Navoiy  asarlarida  ―qiz‖  soʻzi  bilan  birga  unga  ma’nodosh  ―yotliq‖ 

soʻzi ham uchraydi.  

         Bosh ustidagi nigohboni,  

         Kim topshurib erdi qizlar oni.  

Yoki  

        Bir yotligʻi bor emish parivash,  

        Boshtin oyogʻi latifu dilkash. (Layli va Majnun)  

Tilimizning rivojlanish jarayonida ―qiz‖ soʻzi aniq, ma’no ifodalagani uchun 

lugʻat  xazinamizdan  mustahkam  oʻrin  oldi  va  ―yotligʻ‖  soʻzi  bu  xususiyatini 

yoʻqotib, 

iste’moldan  chiqib  ketdi.

15

Shu 

oʻrinda 

―qishloq‖  soʻzining 

etimologiyasiga  ham  toʻxtalib  oʻtsak.    Qishloq  soʻzining  tarixi  haqida  tilshunos 

olim  Sh.  Rahmatullayev  shunday  yozadi:  ―qishloq  –  aholisi  ,  asosan,  qishloq 

aholisi  bilan  shugʻullanadigan    yashash  joyi.‖

16

  Ammo  hozirgi  kunda 

qishloqlarimizning koʻrinishi shahardan qolishmaydigan darajada oʻzgarib ketgan. 

                                                           

14

Умаров Э. Cўз хусусида сўз.// Til va adabiyot ta’limi. 2002-y 2-son 

15

. Умаров Э. Cўзхусусидасўз.// Til va adabiyot ta’limi. 2002-y 2-son 

16

Ш.  Раҳматуллаев. ўзбектилиэтимологиклуғати. Т.,2001 

---