Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi fargʻona politexnika instituti “ishlab chiqarishda boshqaruv” fakulteti «iqtisodiyot»

3. Inflyatsiyaga qarshi siyosat yo’llarini takomillashtirish
Inflyatsiyaga qarshi siyosat siyosat - narxlar umumiy darajasini barqarorlashtirish, inflyatsion keskinlikni yumshatishga yo’naltirilgan makroiqtisodiy siyosat. Inflyatsiyaga qarshi siyosat siyosati inflyatsiyani yuzaga keltirgan sabablarni tugatishga qaratilgan faol va inflyatsiya sharoitlariga moslashishga qaratilgan passiv ko’rinishda bo’lishi mumkin.
Inflyatsiyaga qarshi siyosat siyosati o’z ichiga quyidagilarni oladi:

• 
  yalpi talabni tartibga solish;
  
• 
  yalpi taklifni tartibga solish. ⁶
  

Keynschi iqtisodchilar birinchi yo’nalish tarafdorlari bo’lib, ular davlat buyurtmasi va arzon kredit hisobiga samarali talabni shakllantirish asosida yalpi taklif darajasini ko’tarish mumkin deb hisoblashadi. Hukumatning bu tadbirlari iqtisodiy pasayishni qisqartiradi va ishsizlikni kamaytiradi. Ammo bunday inflyatsiyaga qarshi siyosat siyosati davlat byudjeti taqchilligini yuzaga keltiradi va qo’shimcha pul emissiyasiga ehtiyoj tug’diradi. Keyns davlat byudjeti taqchilligini davlat tomonidan olinadigan uzoq muddatli qarzlar hisobiga qoplashni taklif etgan.
Inflyatsiyaga qarshi siyosat siyosatining monetarstik yo’nalishi tarafdorlari keyinchalik, keynschilarning inflyatsiyaga qarshi kurash bo’yicha takliflari doimo samara beravermagach va kamchiliklari yuzaga chiqib qolgach yuzaga keldi. Jumladan, bir qator mamlakatlarda davlat qarzi haddan oshib ketdi. Bunday sharoitda monetaristlar radikal asilinflyatsiya usullarini taklif etishdi. Ular yalpi talabni konfiskatsiya tipidagi pul islohoti o’tkazish hisobiga cheklash va byudjet taqchilligini ijtimoiy dasturlarni qisqartirish kamaytirishni taklif etishdi. Monetaristlar inflyatsiya aynan pul bilan bog’liq hodisa bo’lganligi sababli shok terapiyasi pul massasining o’sish sur’atlarini keskin qisqartiradi va inflyatsiya sur’atlarini tushiradi deb hisoblashadi. Ammo bunda ishlab chiqarish keskin pasayishi va bandlilik qisqarishi mumkin.
Konfiskatsiya tipidagi shok terapiyasi ko’rinishlaridan biri bo’lib daromadlarning va narxlarning nominal darajalarini o’zgartirmagan holda eski pullarni belgilangan nisbatda yangisiga alishtirishtirish hisoblanadi. Bunday tadbirlar aholi tomonidan ohir qabul qilinishi sababli,u qisqa muddatda samara berishi zarur.
Monetaristlar tomonidan taklif qilinayotgan inflyatsiyaga qarshi siyosat siyosatining yana bir ko’rinishi - inflyatsiya sur’atlarini asta sekinlik bilan pasaytirib borish ( graduallash ) usulidir. Bu usulda inflyatsiya sur’atlari pul massasini ko’p marotalaba, lekin oz ozdan kamaytirish orqali pul massasining o’sish sur’atini pasaytirishni ko’zda tutadi. Graduallash usuli inflyatsiyani asta sekinlik bilan pasaytira borib iqtisodiyotda chuqur pasayishni oldini olish imkonini beradi. Graduallash usulini qo’llash pul massasi va narxlar darajasining yillik o’sish sur’ati 20-30 foizdan oshmaganda muvaffaqiyatli bo’ladi, deb hisoblanadi.
Inflyatsiyaga qarshi siyosat siyosatining monetar usullarga muqobil bo’lgan variantlaridan biri narxlar va daromadlarni tartibga solish siyosatidir. Bu usul daromadlarning o’sishi va narxlarning o’sishini muvofiqlashtirishni ( adaptive siyosat) ko’zda tutadi. Daromadlar va narxlarni tartibga solish siyosatini amalga oshirish hukumat tomonidan narxlar (narxlar) va daromadlar darajalarini muzlatib qo’yish, pul ko’rinishidagi ish haqining o’sishini o’rtacha mehnat unumdorligining o’sishiga bog’lab qo’yish orqali amalga oshiriladi.
Soliqlar tarkibini o’zgartirish, yalpi soliq tushumlaridagi to’g’ridan to’g’ri soliqlarning ulushini kamaytirish, bilvosita soliqlar ulushini ko’paytirish, soliq stavkalarini pasaytirish, ularning rag’batlantirish funktsiyalarini kuchaytirish, davlat byudjeti xarajatlarini pasaytirish kabilar ham inflyatsiyaga qarshi kurash tadbirlari hisoblanadi.
Rossiya inflyatsiyasining o'ziga xos xususiyati uni boshqarishning amaldagi real sharoitlariga mos keladigan maxsus usullaridan foydalanishni talab qiladi. Inflyatsiyaga qarshi siyosatning asosiy maqsadi inflyatsiyani boshqariladigan qilish va uning salbiy ijtimoiy-iqtisodiy oqibatlarini yumshatishdir.
Inflyatsiyaga qarshi kurashning asosiy omillari iqtisodiy tanazzulni bartaraf etish, to'lovlar inqirozi, investitsiya faolligining pasayishi va barqaror bozor infratuzilmasini shakllantirishdir. Milliy iqtisodiyotning ustuvor tarmoqlarini qo'llab-quvvatlash, mahsulot eksportini rag'batlantirish, oqilona protektsionistik siyosat va valyuta kursi siyosati mamlakatimiz tovarlari raqobatbardoshligini oshirishga yordam beradi
Inflyatsiyaga qarshi siyosatda iqtisodiyotni tarkibiy qayta qurish va harbiy-sanoat majmuasini vakolatli konvertatsiya qilish, monopoliyadan chiqarish va amaldagi monopoliyalar faoliyatini tartibga solish, ishlab chiqarish, tarqatish, xizmat ko'rsatish sohalarida raqobatni rag'batlantirish va hokazolarni hisobga olgan holda bozor ehtiyojlariga moslashish katta ahamiyatga ega.
Hozirgi sharoitda inflyatsiyaga qarshi kurashning hal qiluvchi omili sifatida erkin bozor narxlaridan ustun foydalanish siyosatini olib borishda narxlar va daromadlarni boshqarish va nazorat qilishning davlat tuzilmalarini tiklash, moddiy va moliyaviy resurslarni taqsimlash va qayta taqsimlash imkoniyati bo'ladi.
Inflyatsiyaga qarshi siyosatda soliq tizimini takomillashtirishga alohida e'tibor berilishi kerak:

• 
  olinadigan soliqlar sonini kamaytirish;
  
• 
  inflyatsiyani byudjetni moliyalashtirish manbai sifatida ishlatishdan bosh tortish;
  
• 
  narxlar oshishini rag'batlantiradigan ishlab chiqarish xarajatlariga kiritilgan soliq to'lovlarini qayta ko'rib chiqish (pensiya jamg'armasi, ijtimoiy sug'urta jamg'armasi, bandlik fondi, er to'lovlari, mol-mulk solig'i va boshqalar).
  
• 
  soliqqa tortish usullarining o'zgarishi.
  

Inflyatsiyaga qarshi siyosatning muhim yo'nalishi bu valyuta va moliya bozorlarini yanada rivojlantirish va davlat tomonidan tartibga solish, shuningdek valyuta kursini shakllantirish mexanizmini takomillashtirishdir.
Tashqi iqtisodiy faoliyatning asosini eksportni rivojlantirish va uning bazasini mustahkamlash davom etmoqda, bu kapitalning chet elga "uchishini" to'xtatish va ushbu operatsiyalar bo'yicha soliqlarning o'z vaqtida va to'liq to'lashini ta'minlash uchun samarali eksport va valyuta nazorati ta'minlanishini talab qiladi. Eksport va importni tarkibiy o'zgartirish inflyatsiyani jilovlashda muhim ahamiyatga ega bo'lishi mumkin.
Inflyatsiyaga qarshi siyosatda hal qiluvchi rollardan biri pul-kredit regulyatsiyasini amalga oshirgan Rossiya Federatsiyasi Markaziy banki tomonidan amalga oshiriladi. Iqtisodiy aloqalar va bank tizimini tiklashga, ishlab chiqarishni ko'paytirishga yo'naltirilgan kredit masalasini bevosita boshqarish zarur. Inflyatsiyani jilovlash uchun tijorat banklarining investitsiya faoliyatini qo'llab-quvvatlash kerak, bu dunyo amaliyotida odatlanib qolgan.
Inflyatsiyaga qarshi siyosatni muvaffaqiyatli amalga oshirish faqat bozor munosabatlarining barcha sohalarini tartibga soluvchi me'yoriy hujjatlar ishlab chiqish va amaldagi qonunchilikni so'zsiz amalga oshirish asosida amalga oshiriladi.
Inflyatsiyaga qarshi siyosatning asosiy yo'nalishlari. Inflyatsiyaga qarshi siyosat - bu inflyatsiyani yengishga qaratilgan iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solish bo'yicha chora-tadbirlar majmuidir. Inflyatsiyaga qarshi siyosatning ikki yo'nalishi deflyatsion siyosat (talabni tartibga solish) va daromad siyosati (xarajatlarni tartibga solish).
Deflyatsion siyosat - bu pul sarfini soliq va soliq mexanizmlari orqali davlat xarajatlarini kamaytirish, kreditlar bo'yicha foiz stavkasini oshirish ("qimmat pul siyosati"), soliq matbuotini kuchaytirish, pul massasini cheklash, ish haqi darajasini muzlatish orqali pul talabini cheklash usullari. davlat qimmatli qog'ozlarini sotish. Xususiyat: bu iqtisodiy o'sishning pasayishini va hatto inqiroz hodisalarini keltirib chiqaradi. Daromad siyosati: muzlatish yoki narxlar va ish haqining oshishi chegaralari. Inflyatsiyaga qarshi siyosat tanlanadi: agar maqsad iqtisodiyotni ushlab turish bo'lsa. o'sish, keyin deflyatsion siyosat olib boriladi; agar maqsad ekologik o'sishni tiklash va rag'batlantirish bo'lsa, unda daromad siyosati; agar maqsad inflyatsiyani har qanday narxda jilovlash bo'lsa, ikkala usul ham qo'llaniladi. Aholi yo'qotishlarini qoplash uchun to'liq yoki qisman indeksatsiya amalga oshiriladi
Inflyatsiyaga qarshi choralar: inflyatsion kutishlarni qoplash; natning sotib olish qobiliyatini kuchaytirish. valyutalar; byudjet kamomadini kamaytirish; chet elga valyuta eksporti bo'yicha cheklovlar; pulni tejashni rag'batlantirish; soliqqa tortish tizimini takomillashtirish.
Inflyatsiyaga qarshi choralar tovar va pul bozorlari o'rtasidagi muvozanatni tiklashga qaratilgan. Inflyatsiyaga qarshi siyosat va pul islohotlari pul muomalasini barqarorlashtirishning asosiy shakllari hisoblanadi
Inflyatsiyaga qarshi siyosat siyosatining u yoki bu turini tanlash inflyatsiya jarayonlarining xususiyatiga bog’liq. Inflyatsiyaning yuqori sur’atlarini oldini olish uchun hukumat quyidagilarni ta’minlashi kerak:

• 
  samarali soliq tizimini va davlat xarajatlari ning baaqarorligini;
  
• 
  pul massasi va milliy daromadning bir maromdagi o’sish sur’atlarini;
  
• 
  “inflyatsiyani import qilish” ga yo’l qo’ymaslik.
  

Iqtisodiyot o’z rivojlanishida potentsial darajaga yaqinlashgan shariotda
yoki bandlilik darajasini oshirish yoxud inflyatsiya darajasini pasaytirish kabi muqobil variantlardan birini tanlashga majbur bo’linadi. Chunki qisqa muddatli davrda ishsizlik va inflyatsiya darajalari o’rtasida teskari bog’liqlik mavjud. Ishsizlikni pasaytirish ish joylarini yaratish uchun qo’shimcha mablag’lar ajratilishini anglatadi. Ayni paytda bu ish haqi miqdorining oshishiga ham olib keladi. Har ikkala holat ham narxlar darajasinining ko’tarilishiga olib keladi, ya’ni talab inflyatsiyasi ro’y beradi..
Ishsizlik va inflyatsiya ko’rsatkichlari o’rtasidagi o’zaro bog’liqlik ingliz iqtisodchisi A.V.Fillips tomonidan aniqlangan va Fillips egri chizig’i deb ataladi.
Inflyatsiyaga qarshi siyosat siyosatining monetar usullarga muqobil bo’lgan variantlaridan biri narxlar va daromadlarni tartibga solish siyosatidir. Bu usul daromadlarning o’sishi va narxlarning o’sishini muvofiqlashtirishni ( adaptive siyosat) ko’zda tutadi.