O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov

 
 
 

---

197 
15-BOB. YUK KO’TARISH MASHINALARINING 
MEXANIZMLARI 
15.1. Yuk ko’tarish mexanizmlari 
Yuk ko’tarish mexanizmlari yukni ko’tarish va tushirish vazifasini 
bajaradi. Uning tortuvchi organi aylanma harakatni ilgarilanma qaytma 
harakatga 
(yuk 
ko’targanda) va ilgarilanma harakatni (yuk 
tushayotganda) aylanma harakatga o’zgartirib berish uchun xizmat 
qiladi. Ular egiluvchan organli, ya’ni arqonli yoki zanjirli turga 
bo’linadi; birinchisi arqonli, ikkinchisi esa zanjirli ko’tarish 
mexanizmlari deyiladi. 
Ko’tarish 
mexanizmining 
printsipial 
sxemasi 
15.1-rasmda 
ko’rsatilgan. Mexanizmning asosiy qismiga dvigatel 1, reduktorli 
uzatish zvenolari 6, arqonni o’rash yoki yig’ish uchun baraban 5, 
muvozanatlovchi blok 7, ilgak osmasi, polispast 6 va tormoz 3 kiradi. 
Elektr dvigatel vali reduktorning kirish valiga odatda, MUVP (MN 
2090 – 64) turdagi elastik barmoqli yoki M3 yoki MZP turdagi tishli 
muftalar orqali biriktiriladi. Baraban va elektr dvigatel ajralmaydigan 
kinematik juft orqali bog’langan ko’tarish mexanizmlarida reduktorga 
biriktirilgan yarim muftalarning biri tormoz shkivi sifatida ishlatiladi. 
Agar bunday mufta elastik bo’lsa (MUVP, prujinali va h.k), unda 
Gosgortexnadzor talabiga binoan, tormoz shkivi sifatida reduktor valida 
joylashgan yarim muftalarni ishlatish ruxsat etiladi. SHu bilan birga, 
tormozlaganda elastik mufta elementlari yuk momenti harakatidan 
ajraladi, bu esa uning ishlash muddatini oshiradi. 
Gosgortexnadzor qoidasiga binoan yuk ko’tarish va strela 
qulochini o’zgartirish mexanizmlarida strelani yoki yukni tushirish faqat 
elektr dvigatel bilan bajariladi. 
Kulachokli, friktsion yoki boshqa turdagi moslamalar bilan 
jihozlangan yuk ko’tarish mexanizmlarida ish harakatini turli tezlik 
diapazonlarida o’zgartirish uchun bu moslamalar shunday o’rnatiladiki, 
bunda mexanizm o’z-o’zidan harakatlanib yoki to’xtab qolmasligi kerak. 
Yuk yoki strelani ko’taruvchi chig’irlarda bundan tashqari, tezlikni yuk 
ta’siri bo’lgan paytda o’zgartirish, oldindan tormozlovchi moment 
qo’ymay turib, mexanizmni to’xtatish taqiqlanadi. Odamlar uchun 
mo’ljallangan chig’irlarda ishga tushiruvchi kulachokli va friktsion 
muftalar ishlatilganda, eritilgan yoki qizdirilgan metallar, zaharli va 
portlovchi buyumlarni tashish man etiladi. 

---

198