O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti

29-rasm. 
Musavvir-konstruktor, arxitektor, konstruktor, loyihachi 
materiallar bezash xossalarini ma’lum buyumlarda, ansambllarda foydalanishni 
bilishi,
mahsulotlar badiiy taassurotin iorttirish uchun yuqoridagi 
hossalarni birgalikda ishlatishni bilishi zarur. 

---

75
Harbirmaterialningfakturasidanma’lumotuzatishtasavvurini, 
imitatsiya, 
o‘xshatishyo‘libilanerishishmumkin.Ustalikyuqoridarajadabo‘lsahaqiqiymaterialni
o‘xshashidanajratibbo‘lmaydi.Qanday mahorat bilan ishlangan bo‘lmasin haqiqiysi 
har doim estetika jihatidan o‘xshashdan yuqori turadi. Masalan: teatrdagi 
dekaratsiya yoki stendlar tayyorlash, montaj va boshqalar. Montaj yog‘och yoki 
marmar fonida odatda yaxshi ko‘rinadi. Qo‘l ostimizda akvarel yoki guash 
bo‘yoqlari, mo‘yqalam va paralon bo‘lsa, kerak bo‘lgan fonni tashkil etishimiz 
mumkin. 
Mahsulotlarni, buyumlarni loyihalashda buyurtmachiga ko‘rsatish uchun 
buyumlar qanday materialdan tayyorlash, faktura rasmlari qanday bo‘lishini, 
ularning bir-biri bilan jamlangandagisini tasavvur etish keng qo‘llaniladi. 
Musavvir-konstruktor ishida foydalanadigan bezakligiga xos ba’zi asosiy 
materiallar imitatsiya qo‘llanmasidan foydalanamiz. Bu yog‘och, gazlama, charm, 
marmar, granit, plastmassalar, maral. Ishlab chiqarish sharoitlarida plastmassani 
yog‘och, marmar, granitga o‘xshash qilinadi. 
Ba’zi sintetik materiallar organik materiallarga juda o‘xshash, ba’zilari 
o‘xshashidan o‘ziga yaxshi va boy, chiroylidir, qaysi asosiy materiallarga 
qaraganda. 
Ular rasmlari, rangi va sifatlari bo‘yicha bizga ma’lum bo‘lgan, biz uchun 
odatir bo‘lgan turli materiallarga qaraganda turli-tuman, zamonaviyroq. 
Lekin yangi materiallarni amalda qo‘llash, sanoat korxonalarida material 
ishlab chiqarish, texnologiya taraqqiyotida ko‘pincha qiyinchiliklarni yengishda 
qarshiliklarga uchraydi, ya’ni: sinib tashkil etilgan to‘siqlar. Bu yerda 
iste’molchilargina bo‘lmay, korxona raxbarlarining konservativ didlari katta ro‘l 
o‘ynaydi, ya’ni yillar davomida odatiy tusga kirgan o‘rganib qolganlaridan keyin 
qiyinchilik bilan kechadi.Shu sababli radiopriomniklar korpusi daraxt yog‘ochiga 
o‘xshash plastmassalardan, stakan guldonlar shishaga yoki billurga o‘xshash 
plastmassalardan yasalgan.Bu yolg‘on materiallarning noyob hususiyatlarini 
olishga to‘sqinlik qiladi.Imitatsiya kerak joyda, undan foydalanmaslikni 
imkoniyati yo‘q, o‘z asosiy ro‘lini o‘ynaydigan joyda yaxshi.Kundan-kunga 

---

76
sintetik materiallarning turli-tuman, arzon va ehtiyojni qondirish uchun yetarli 
bo‘lib bormoqda. Ular bir qator katta va yuqori xususiyatlarga ega bo‘lib, 
parchalanishga qarshiligi, quyosh ta’sirida kuyishi, mustahkamligi va boshqalar.
Sanoat ishlab chiqarishda sintetik materiallardan keng miqyosda 
foydalanishga asos bo‘la oladi. Yana shuni aytib o‘tish kerakki plasmassa uchun 
texnologiya va undan buyumlar yasash oson avtomatlashtirilgan bo‘lib, 
texnologiya oddiy va iqtisodiy samaradorlikka ega. Plastmassa qo‘shimcha ishlov 
berish, bo‘yash va bezashga ehtiyoji yo‘q. Bunday kelib chiqishidan kelgusida 
ushbu materialdan foydalanishda keng istiqbol yo‘llari ochilmoqda. Shu sababli 
musavvir-konstruktor plastmassalarni fizik va bezash sifatidagi hususiyatlarini 
bilish, o‘xshashlarini topishi zarur. Musavvir konstruktorning bilim va 
ko‘nikmalari, topilmalari va ko‘nikmalari, topilmalari amaliy mashg‘ulotlar 
jarayonida namoyon bo‘ladi. Materiallarni o‘xshatishni ba’zi ishlanmalari bilan 
tanishib chiqadi. 

---

77