O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi falsafa ma’ruzalar matni

Qadriyatlar  va  ijtimoiy  jarayonlar.  Odamlar  bitta  jamiyatda,  bir  davrda  va  o’xshash  sharoitlarda 
yashayotganliklariga  qaramasdan,  u  yoki  bu  narsaning  qadri  turlicha  anglab  olinadi,  tushuniladi  va  talqin 
qilinadi. Ijtimoiy jarayonlar ta’sirida kishilarning qadriyatlar to’g’risidagi tasavvuri, qarashlari o’zgaradi, bu esa 
taraqqiyot  jarayonida  odamlarning  turmush  sharoitlari,  hayoti  va  ma’naviy  qiyofasidagi  o’zgarishlar  bilan 
bog’liqdir.  
Ana shunga ko’ra, hammada ham qadrlash tuyg’usi doimo bir xil bo’lavermaydi, ijobiy va salbiy qarashlar, turli 
xil jihatlar har qanday qadriyatning qarama-qarshi tomonlarini tashkil qiladi. Ijobiyligi va salbiyligi, baholanishi 
va ahamiyatiga ko’ra bir-biriga mutlaqo ziddek bo’lib ko’rinadigan yaxshilik va yomonlik, haqiqat va haqsizlik, 
baxt-saodat  va  g’am-kulfat,  taraqqiyot  va  tanazzul  kabi  tushunchalar  hayotning  bir-biriga  zid  va  chambarchas 
bog’langan tomonlarini ifodalaydi.  
Shuni  alohida  ta’kidlash  kerakki,  qadriyatlar  jamiyatning  rivoji  va  kishilar  hayotining  turli  davrlarida  turlicha 
ahamiyat kasb etadi, tarixiy zaruriyatga mos ravishda goh u, goh bu qadriyat ijtimoiy taraqqiyotning eng oldingi 
pog’onasiga  chiqib  oladi,  boshqalarini  xiralashtirganday  bo’lib  tuyuladi.  Natijada  ijtimoiy  rivojlanish  va 
taraqqiyot  qonuniyatlariga  mos  ravishda,  oldinga  chiqib  olgan  qadriyatni  barqaror  qilishga  intilish  nisbatan 
kuchayadi. Masalan, yurtni yov bosganida – ozodlik, imperiya hukmronligi nihoyasida — istiqlol, urush davrida 
—  tinchlik,  tutqunlikda  —  erkinlik,  kasal  va  bemorlik  onlarida  —  salomatlikning  qadri  oshib  ketadi,  ularga 
intilish kuchayadi.  
Ta’lim tarbiyaning muhim omillari bo’lgan qadriyatlarning namoyon bo’lish shakllari orasida o’z ahamiyatini, 
ijobiylik xususiyatlarini doimiy saqlab qoladiganlari ham bor. Bular — inson vujudining tirikligi, umri va hayoti, 
sihat-salomatligi,  mehnati,  bilimi,  muomalasi.  ular  inson  va  jamiyat  bor  ekan,  o’zining  ijtimoiy  ahamiyatini 
saqlab  qolaveradi.  Afsuski,  ularning  qarama-qarshisi  bo’lgan  kasallik,  ma’nosiz  hayot  kechirish,  bilimsizlik  va 
boshqalar  ham  tarixiy  jarayonlarning  hamrohi.  Tiriklik  bor  ekan  —  o’lim,  borliq  eng  buyuk  ma’vo  ekan  — 
yo’qlik,  inson  tirik  jonzod  ekan  —  kasallik,  hayot  kechirishdan  maqsad  mazmunli  umr  ekan  —  ma’nosiz 
qo’yilgan  ba’zi  qadamlar,  yashashning  zaruriy  shartlaridan  biri  bilish  va  anglash  ekan  —  bilimsizlik, 
taraqqiyotga  intilish  bor  ekan  —  tanazzul  va  boshqalar  insoniyatni  doimo  ta’qib  qiladi.  Yuqoridagi  ijobiy 
qadriyatlarning ahamiyati ham ularga teskari bo’lgan jihatlarga nisbatan aniqlanadi. Yoshlarda, ayniqsa, talaba 
va o’quvchilarda ma’naviy etuk tuyg’ularni shakllantirishda ana shunday aksiologik bog’liqliklarning botiniy va 
zohiriy tomonlarini o’rgatish katta ahamiyat kasb etadi.  

---