|
3) Mehnatni texnologik taqsimlash.
Boshqarish jarayonida
menejerlarning roli bо‘yicha mehnatni taqsimlash texnologik taqsimlash
deb ataladi, u bajarilgan ishlarning tabiati va murakkabligini, shuningdek,
ish uchun javobgarlik darajasini hisobga olgan holda amalga oshiriladi.
Ushbu mezonlarga kо‘ra, boshqaruv apparati tarkibida xodimlarning
uchta toifasi mavjud:
-rahbarlar,
-mutaxassislar,
-xodimlar (yordamchi xodimlar, texnik ijrochilar).
Boshqarmada tashkilotning muayyan faoliyat turlari bо‘yicha qaror
qabul qilish uchun zarur vakolatlarga ega bо‘lgan va ish natijalari uchun
tо‘liq javobgarlikni о‘z zimmasiga olgan ma’lum bir jamoani
boshqaradigan ishchi — rahbar markaziy о‘rinni egallaydi. Zamonaviy
milliy iqtisodiyotda "rahbar" konsepsiyasining sinonimi sifatida "menejer"
(boshqaruvchi) tushunchasi qо‘llanila boshlandi. Menejer-bozor sharoitida
faoliyat yuritadigan firma faoliyatining muayyan turlari bо‘yicha qaror
qabul qilish sohasida vakolatga ega bо‘lgan rahbar yoki boshqaruvchidir.
"Menejer" atamasi quyidagilarga nisbatan amaliy qо‘llaniladi:
- ayrim bо‘linmalar (boshqarmalar, bо‘limlar) doirasida muayyan
turdagi ishlarni tashkilotchilariga;
- rahbarga bо‘ysunuvchilarga nisbatan;
– zamonaviy usullar asosida ishni tashkil etuvchi har qanday
darajadagi ma’muriyatlarga nisbatan.
Boshqaruv jarayoni texnologiyasi nuqtai-nazaridan rahbarning
vazifalari, birinchi navbatda, qaror qabul qilish va ularni amalga oshirishni
tashkil etishga qaratiriladi.
Rahbarlik lavozimlarini tasniflash:
-korxona rahbari (bosh direktor, direktor, mudir, kapitan-direktor,
boshliq, boshqaruvchi);
- ta’lim muasasasi rahbari (bosh arbitr, bosh shifokor, rektor, direktor,
prezident, boshqaruvchi, boshliq);
- xizmat yoki bо‘linma rahbari (usta, boshliq, rais, rahbar, direktor,
dekan, mudir, bosh mutaxassis).
Mutaxassislar echimlarni ishlab chiqish va ishlab chiqishni amalga
oshirib, ularning haqiqiyligini va muvofiqligini ta’minlaydilar. Ularning
faoliyatining asosiy xususiyati shundaki, ular rahbarlarning buyruqlari va
buyruqlari, texnik va texnologik standartlar, faoliyatning tashkiliy
qoidalari va maxsus bilimlar bо‘yicha aniq malaka talablari asosida
qoidalardan chiqib kelmagan holda ishlaydi.
171
Ularning faoliyatida mantiqiy operatsiyalar ustunlik qiladi, bu esa,
ijodkorlikni istisno qilmaydi. Muayyan sohada ishlaydigan mutaxassislar
uchun quyidagi lavozimlar ajratiladi:
-muxandislik-texnik ishlar;
-iqtisodiy ishlar;
-qishloq xо‘jaligi tarmoqlari, zootexnik, baliqchilik va о‘rmon-
jihozlash ishlari profillari;
-tibbiy xizmat, xalq ta’limi, fan, madaniyat, san’at, yuridik xizmat
kо‘rsatish xizmatlari.
Xodimlar asosan butun jarayonni axborot bilan ta’minlash bilan
shug‘ullanadi: axborotni yig‘ish, uzatish, qayta ishlash, saqlash va
yangilash. Ularning faoliyatining о‘ziga xosligi standart protseduralar va
operatsiyalardan foydalanishdir va u kо‘proq tartibga solinishi mumkin.
Texnik ijrochilarning ishi mantiqiy va texnik operatsiyalar tomonidan
boshqariladi.
Ishning texnik ijrochilari quyidagilar bilan band bо‘ladi:
- hisobga olish va nazorat qilish;
- hujjatlarni tayyorlash;
-iqtisodiy xizmatlar bilan.
Menejerning barcha professional faoliyati va uning о‘zgarishi
natijasida yuzaga keladigan holatlar murakkab vaziyatlarning tarkibiy
qismlarni birlashtirish jarayonini ifodalaydi. Bundan tashqari, xodimlarni
boshqaruvning rejalashtirilgan va amalga oshiriladigan barcha harakatlari,
ularning tо‘g‘ridan-tо‘g‘ri va vositachilik natijalari, birinchi navbatda,
muayyan harakatlar birlashuvini ifodalaydi
67
.
Bu menejer mehnatining tarkibiy qismlarini juda keng doirasini
farqlash, aniqlash va hamkorlik qilish zaruratini keltirib chiqaradi. Bunday
muammolarni hal qilish asosida kasbiy rahbarlik jarayonining alohida
faoliyat turlari yotadi.
Xodimning maqsadini, mehnatini har doim rejalashtirish, uning
faoliyat turlarini bir darajada yoki boshqa darajada tashkil etish, ajratish,
ixtisoslashtirish, taqsimlash va kooperatsiya qilishga muhim hisoblanadi
68
.
Bunday
tartibning
tabiati,
maqsadga
muvofiqligi,
ketma-ketligi,
mahsuldorligi tashkilotni boshqarish va tushunish uchun zaruriy asoslardir.
Menejerning vazifasi- harakatlarning bajarilishini maqsadli ravishda
aniqlash, ta’minlash, kuzatib borish va optimallashtirishdir. Dastlab,
67
Лодон Дж., Лодон К.
Управление информационными системами. – 7-е изд., сер. «Классика MBA» / Пер. с англ. под
ред. Д.Р. Трутнева – СПб.: Питер; 2005 – 912 с
68
Свистунов В. М. Управление развитием персонала производственной организации: теоретические и прикладные
аспекты: Автореферат диссертации на соискание ученой степени д.э.н.: ГУУ. – М., 2005
172
rahbarning vazifalaridan biri evolyusion tarzda ajralib turishi yoki yuzaga
keladigan har qanday muammolarga javob berishi lozim.
Tashkilotning ixtisoslashuvi, mehnat taqsimoti va kooperatsiyasini
ajratish jarayonlari turli funksiyalarni yuzaga kelishiga, funksional
tashkilotning paydo bо‘lishiga va shakllanishiga olib keldi.
Jamiyatda funksional tashkilotni shakllantirish jarayoni obyektiv va
subyektiv sabablar majmuasidan kelib chiqadigan ikki tomonlama
xususiyatga ega. Har qanday korporatsiya paydo bо‘lishi yoki yuzaga
kelishi muayyan ijtimoiy tashkilotning individual tarkibiy qismlarini
birlashtirish jarayonida amalga oshiriladi.
Boshqaruv funksiyalarining juda keng va xilma-xil tarkibini tuzish
klassik (A. Fayoldan G. Teylorgacha) va zamonaviy, an’anaviy va
innovatsion g‘oyalarni (U. Dunkandan P. Drukergacha) boshqarish
tuzilmasining asosiy tushunchalarini ishlab chiqish va taqdim etishdan
iboratdir. Ularning barchasi, tanlangan yondoshuvlarga qarab bir nechta
ajratilgan va tasniflangan guruhlarga qarab tuzilgan boshqaruv
funksiyalarining aniq belgilangan tarkibini ajratish zarurlini taqoza etadi.
Mahalliy tadqiqotchilar va menejment amaliyotchilarining kо‘pchiligi
ilmiy, о‘quv-uslubiy jihatdan asoslangan va deyarli talab qilinadigan
pozitsiyalardan quyidagi boshqaruv funksiyalari guruhlari ajratiladi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
