О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi e. D. Yusupov, Z. K. Kusharov

 
3. MENEJMENT NAZARIYASIDA TIZIMLI YONDOSHUV 
 
Tizimli  yondoshuv  –  bu  fikrlash  uslubidir
23
.  Tizimli  yondoshuv 
boshqaruv 
haqidagi 
turli 
maktablar 
yondoshuvlarining 
asosiy 
kamchiliklarini  bartaraf  etishga  imkon  beradi,  ya’ni  turli  maktab 
namoyondalari  asosiy  e’tiborini  bir  muhim  elementga  qaratish  bilan 
cheklanib qoladi. Bu esa, obyekt tо‘g‘risida yakdil fikrni aytish va xulosa 
chiqarishda xatoliklarga olib keladi. 
Menejmentda  tizimli  yondoshuv,  avvalo,  menejment    obyektini 
murakkab  ijtimoiy-iqtisodiy, о‘zgaruvchan  tizim,  ichki  tartib  va о‘zaro 
aloqada  bir  butun  yaxlitlikni  tashkil  etuvchi    unsurlar  yig‘indisi  sifatida  
о‘rganilishini ifodalaydi. Tizimli yondoshuv  boshqariladigan  ob’yektning  
barcha  tarkibiy  qismlariga  uzviy  amal  qilishini  ta’minlaydi,  bir  
tomonlama  yondoshuvni  inkor    etadi,  tizimning  turli  unsurlari    о‘rtasida 
nomutanosiblik  va  qarama-qarshiliklarni    bartaraf  etishga  yordam  beradi 
va  shu  sababli  faqat  menejment  obyektiga  nisbatan    emas,  balki  
menejmentning  о‘ziga  nisbatan  ham  amalga oshirilishi  kerak. 
Tizimli  yondoshuv  tahlilni  alohida  emas,  balki  tizimda,  ya’ni  ushbu 
tizim elementlarining muayyan aloqasini о‘rnatilganligini anglatadi. 
Tizimli yondoshuv  quyidagi asosiy xususiyatlar bilan tavsiflanadi: 
                                                           
23
 https://studfiles.net/preview/5640834/page:15/ 

---

68
 
 
-  о‘rganilayotgan  obyekt,  qanday  bо‘lishidan    qat’iy  nazar  bir  butun 
sifatida baholanadi; 
-  muayyan  muammolarni  hal  qilish  butun  muammolarni  hal  etishga 
bog‘liq,  umumiy muammolar barcha tizim uchun ishlaydi; 
-  obyektni  bilish  faqat  faoliyat  mexanizmi  bilan  chegaralanmaydi, 
balki obyektni rivojlanishining ichki qonunlarini aniqlashgacha kirishiladi; 
-  ba’zi  sharoitlarda  ikkinchi  darajali  ahamiyatga  ega  bо‘lgan  tizim 
elementlari vaziyat о‘zgarganda muhim bо‘lishi mumkin. 
Tizimli yondoshuvning asosiy tamoyillari: 
-birlik; 
-butunlik; 
-dinamik; 
-tizim va atrof-muhitning о‘zaro bog‘liqligi; 
-iyerarxik; 
-tashkilotchilik; 
-dekompozitsiya (dekompozitsiya -butunni qismlarga ajratish. Bundan 
tashqari,  dekompozitsiya-bu  muammoning  strukturasidan  foydalanadigan 
va  bir-biriga  bog‘liq  bо‘lgan,  ammo  sodda  bо‘lsa-da,  bir  qator  kichik 
vazifalarni  hal  qilish  uchun  bitta  katta  vazifani  hal  qilish  imkonini 
beruvchi ilmiy usuldir)
24
. 
Tizimli  yondoshuvning  bir  qator  о‘zaro  bog‘liq  tomonlari,  uning 
quyidagi mohiyatlarini belgilaydi: 
- tizimni qurish va uni tadqiq qilishda qanday elementlar mavjudligini 
kо‘rsatish; 
- tizimni, tizimning ichki tuzilishini aniqlash, birikmalarning tabiati va 
tarkibiy qismlarining о‘zaro ishlash yо‘llarini aniqlash; 
-funksional,  barcha  savollarga  javob  beruvchi,  joriy  tizimni  va  uning 
tashkil etuvchilari tarkibiy qismlarining vazifalarini aniqlashtirish; 
-  bu  tizimning  boshqalar  bilan  gorizontal  (hamkorlik)  va  vertikal 
(iyerarxik) munosabatlarini aniqlash; 
-  tizimni  saqlab  qolish,  takomillashtirish  va  rivojlantirishning 
mexanizmlari, omillarini kо‘rsatish; 
-  tarixiy,  tizim  qanday  paydo  bо‘lganligi,  qanday  rivojlanish 
bosqichlari  va  rivojlanish  tendensiyalari  (istiqbollari)  haqida  savollarga 
javob berish. 
Tizim  о‘zini  qayta  qurib,  yangi  tashkiliy  darajada  vujudga  kelishi 
uchun  oz miqdorda energiya bilan ta’sir kо‘rsatish kifoyadir. 
 
 
                                                           
24
 https://ru.wikipedia.org/
wiki/декомпозиция  

---

69
 
 
L.Bertalanfiy 
fikricha: 
 “tizimli 
yondoshuvgina  turli  –  tuman  xissiy 
muammaolarni 
birlashtirish 
(integrallashtirish) 
ularni 
yagona 
umummaxrajga keltirish  va shu yо‘l bilan 
eng  murakkab  turli-tuman  muammolar 
guruxini 
yagona 
muammo 
tarzida 
namoyon qilishga imkon beradi”
25
. 
Bu  yagona  muammo  murakkab-ligi 
ayrim 
xususiy 
muammolar 
aralashmalarining  tо‘plami  murakkab-
ligidan  kam  bо‘lmaydi,  biroq  bu  yagona, 
hamma jihatlarni qamrovchi bо‘ladi.