O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta'lim vazirligi denov tadbirkorlik va pedagogika instituti ijtimoiy-iqtisodiy fakultеti

Sof so`roq gaplar
Sof so`roq gaplar tinglovchidan so`roqqa javobni talab qiladi. Masalan: Kechagi maqola nima bo`ldi, Rahim aka? (F.Musajonov). Qishloq xo`jalik bo`limi shumi? (F.Musajonov)
Ritorik so`roq gap
Ritorik so`roq gaplarda so`roq ichida uning javobi ham anglashilib turadi. Masalan: Dunyoda sizga ishongan, sizni jonidan aziz ko`radigan kishining yuziga oyoq bosishdan og`ir jinoyat bormi? (A.Muhiddin).
So`roq-buyruq gaplar so`roq orqali buyruq jilvasini o`z ichiga oladi. Masalan: Aka, nega indamaysiz? (P.Qodirov). Uka, Murtazobekning o`zi qaerdaligini aytib berolmaysizmi? (O`.Usmonov).
Buyruq gap
So`zlovchining biror narsaga buyurish-xohishini bildiradigan gap buyruq gap deyiladi.
Buyruq gapda quyidagilar ifodalanadi:
1. Buyruq, do`q-po`pisa. Masalan: Taqsir, ... bitta surat chizib bering. (P.Qodirov). Bolalar tezroq olib chiqilsin!.. (P.Qodirov). Professor Jamolov senga ham ota, ham ustozlik qiladi, o`g`lim... Gapidan chiqma. (J.Abdullaxonov.). – Sen darsingga o`tir, qizim, - buyruq qildi u YUlduzga, - sen Qunduz, Temirjonga darrandayu parrandalaringni ko`rsat. (J.Abdullaxonov.).
2. Iltimos, yalinish, istak. Masalan: Oshiqmang, bo`ladi. Faqat iltimos qilamanki, bo`tam, buni hozircha zinhor-bazinhor sir tuting. Zero, nifoq solguvchilar paydo bo`lib, biror ishkallikni o`ylab topmasinlar. Institutimiz rahnamolari bu maqsadga uncha ro`yixushlik bermayotganlarini unutmang. (J.Abdullaxonov).
3. Maslahat. Masalan: Fanda kashf qilishdan buyuk narsa yo`q, toylog`im,- deb qoldi professor, - siz ham faoliyatingizni kashf qilishdan boshlang. (J.Abdullaxonov). Keling, institutda olgan nazariy bilimingizni amaliyot bilan bog`lash imkoniga ega bo`ling avval. (J.Abdullaxonov).
Buyruq gapni shakllantirishda quyidagi vositalar xizmat qiladi:
buyruq intonatsiyasi, 2) ko`pincha buyruq maylidagi fe’l bilan ifodalangan kesimi, 3) gapga buyruq jilvani qo`shadigan maxsus so`zlar (keling, kel, yaxshisi, iloji bo`lsa va boshqalar).