O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta-maxsus ta’lim vazirligi dasturlash asoslari va tillari fanidan

Avtomobillarga TXK texnologik jarayonlarini tashkil qilish
TXK texnologik jarayoni va uni tashkil qilish ish rejalarini o’z vaqtida bajarish uchun kerak bo’lgan ishchi postlari va joylarning soni bilan aniqlanadi.
TXK ishlarini bajarilishi va taqsimlanishi uchun kerak bo’lgan ishchi postlari, ularning soniga va tashkil etilishiga asosan, universal va maxsus turlarga bo’linadi. Bu ishchi postlari o’z navbatida, boshi berk va boshi ochiq bo’lishi mumkin. +ulayligiga qarab ketma-ket yoki parallel joylashadi.
Maxsus postlarning ketma-ketlikda joylashishi oqimli qatorni tashkil etadi.
1. Universal postlarda TXK ni tashkil qilish.
Bu usulda, TXK dagi barcha ishlar bir postda bir guruh maxsuslashgan yoki universal ishchilar yordamida amalga oshiriladi.Texnologik jarayonni boshi berk yoki boshi ochiq ishchi postlarida tashkil qilinadi. Boshi berk postlar asosan TXK-1 va TXK-2 da, boshi ochiq postlar esa KXK da qo’llaniladi.
Bu usulni kamchiligi avtomobillarni postlarga qo’yish va olishda vaqtning ko’proq ketishi, atrof-muhitni ifloslanishi va universal ishchilar ishlaganda, ko’proq ish haqi to’lanishidan iborat.
2. TXK ni maxsus postlarda tashkil qilish.
TXK ni maxsus postlarda bajarishni tashkil qilish, TXK dagi barcha ishlarni maxsus postlarga bo’lib yuborish va shu postlarda maxsus mutaxasislikka ega bo’lgan ishchilarni ishlashidan iboratdir. Bu vaqtda har bir post o’ziga yarasha uskuna va jihozlar bilan tahminlanadi, hamda barcha ishlar oqimli yoki operatsion-post usulida tashkil etiladi.
Oqimli usulda postlar ketma-ket yoki yonma-yon joylashishi mumkin. Bu usulda asosiy shartlardan biri avtomobilni har bir postda bir xil vaqtdan bo’lishi kerakligidir.

Bunday postlarning yig’indisi oqimli qatorni tashkil etadi. TXK jarayonini bunday tashkil qilish usulida, avtomobilni postdan postga o’tish vaqti kamayadi, egallanadigan ishlab chiqarish maydoning yuzasi kamayadi va konveyr qo’llash imkoniyati tug’iladi.

Bu usulning kamchiligi postlarda bajariladigan ish hajmini o’zgartirish mumkin emasligi va qo’shimcha ishchilarni ushlab turish (ish hajmining oshishini inobatga olib) mumkin emasligidadir. Oqimli qatorlar to’xtovsiz oqmli qator va to’xtab-to’xtab harakatlanuvchi oqimli qator kabi turlarga bo’linadi.
To’xtovsiz oqimli qatorda TXK, avtomobil postdan-postga to’xtovsiz harakatlanib turishida amalga oshirilishi. Bu usul asosan KXK da qo’llaniladi. Bunda konveyr tezligi V_k0,8-1,5 mmin, avtomobillar orasidagi masofa U1,2-4 m ni tashkil etadi.
To’xtab-to’xtab harakatlanuvchi oqimli qator deb, avtomobilga TXK da konveyrning to’xtab turishi va postdan-postga o’tishida harakatlanishi tushiniladi. Bu usulni KXK da qo’llab bo’lmaydi, chunki KXK da mexanizatsiyalanish va avtomatlashtirilgan moslamalar qo’llaniladi, hamda bu yerda tezligi 10-15 mmin bo’lgan konveyrlar qo’llaniladi. Ishchi posti uzunligi L_i.p  La  U, m ga, yahni La-avtomobil uzunligining va ikki avtomobil orasidagi masofaning(U) yig’indisiga teng bo’ladi.
Operatsion post usulida, TXK dagi ish hajmi bir necha maxsus postlarga agregat va mexanizmlar turlari bo’yicha bo’lib yuboriladi (1-oldi ko’prik, 2-orqa ko’prik, 3- uzatmalar qutisi va h.k.).
Bu usulda TXK boshi berk postlarda bajariladi va har bir postda avtomobillarni turish vaqti bir xil bo’lishi kerak. Avtomobillarni har qanday postga qo’yish mumkinligi ishlarini tez va sifatli bajarishga imkon yaratadi, ammo avtomobilning postdan-postga o’tish vaqti ko’pligi tufayli, atrof-muhitni ifloslantirishni ko’paytiradi. Bu usulda, avtomobillarga TXK ishlari bir necha bo’laklarga bo’linib, bir necha kunda o’tkazilishi maqsadga muvofiq bo’ladi.
TXK usulini tanlash tartibi - TXK texnologik jarayonini tashkil etish usulini tanlash, avtomobillar soni va turiga,TXK ga ajratilgan vaqtga, bahzi bir operatsiyalar va TXK jarayonlar ish hajmiga va avtomobil liniyada ishlash vaqtiga bog’liq bo’ladi.
Hozirgi vaqtda, har bir smenada avtomobillarga TXK lar soniga va ularning turiga qarab usul tanlanadi (TXK-1 lar soni 11-13 ta, TXK-2 lar soni 3 va undan ortiq bo’lganda oqimli qator, kam bo’lsa, universal postlar qabul qilinadi).