O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi d. N. Mamedova, yu. Sh. Jurayeva gaz ta’minoti tizimi (o’quv qo’llanma) Qarshi – 2021 yil

V- BOB. SUYULTIRILGAN GAZ BILAN TA'MINLASH
5.1. Gaz to’ldirish stantsiyalari ( GTS)

GTS jihozlari to’g’risida umumiy ma’lumot.

GTSlarning vazifasi iste’molchilarni suyultirilgan gaz bilan ta’minlashdir. GTS da suyuq gaz qabul qilinib maxsus rezervuarlarga qo’yilib omborlarda saqlanadi, so’ngra gaz ballonlarga, avtosisternalarga qo’yilib iste’molchilarga yuboriladi. Suyultirilgan gazlar temir yo’l orqali maxsus sistserna – vagonlarda gaz-benzin yoki neftni qayta ishlash zavodlaridan keltiriladi. Sistsernalar ikki xil bo’ladi.

Propan tashish uchun mo’ljallangan sisternalar hajmi 51 m³ bo’lib, ishchi bosimi 2,0 MPa ga mo’ljallangan. Bu sisternaning 84% hajmi suyuq propan bilan to’ldiriladi. Shunda suyuq propanning og’irligi 21,6 t ni tashkil qiladi. Butan uchun mo’ljallangan sisternalar hajmi 60 m³ bo’lib, bosimi 0,8 MPa ga mo’ljallangandir. Ularning 90% hajmi suyuq butan bilan to’ldiriladi. Shunda suyuq butanning og’irligi 35 t ni tashkil qiladi. Bu sisternalarning sinalish bosimlari ishchi bosimga qaraganda 1,5 barobar ko’p bo’ladi, ya’ni: propan uchun 3 MPa; butan uchun 1,2 MPa.

GTSda gazni qabul qilib olish, uni quyish, saqlash, ballon va avtosisternalarga quyish uchun quyidagi bo’lim va sexlar bo’ladi:

temir yo’l shaxobchasi va to’kish estakadasi; gaz saqlash omborlari; ular asosan po’lat rezervuarlardan iborat bo’lib, har xil hajmda bo’lishi mumkin; nasos – kompressor sexi; gaz ballonlarni to’ldirish sexi; avtosisternalarni to’ldirish kolonkasi; avtotarozi.

GTSning gaz ombori rezervuarlarning umumiy hajmi 2000 m³ dan ko’ bo’lsa, GTS hududi yonmaydigan devor bilan ikkiga bo’linadi. Birinchi asosiy bo’limda aytib o’tilgan bo’limlar va sexlar joylashadi. Ikkinchi yordamchi qismida esa ma’muriy binolar, ombor, yong’inga qarshi suv saqlash xavzasi, suv bosimini ta’milovchi minora, avtogaraj va boshqa yordamchi bino va inshootlar joylashadi. Odatda GTS aholi yashash punkti chegarasidan tashqarida bo’lishi kerak. GTS da saqlanayotgan gazlarning miqdoriga qarab aholi punkti chegarasidan, avtomobil, temir yo’llardan va boshqa inshootlaridan GTS devorlarigacha bo’lgan masofa 40 – 300 m bo’lishi kerak. Bu masofa tanlanganda saqlayotgan gazning miqdori, inshootlarning turlari, ularda yong’in chiqish xavfinining darajasi, hamda GTS gaz omboridagi rezervuarlarning yerga qo’yilganligi e’tiborga olinishi kerak.

GTS ning gaz omborida rezervuarlar guruhlarga birlashtiriladi va bunda guruhlardagi rezervuarlarning umumiy hajmi me’yordan ko’p bo’lmasligi kerak.

Gaz omborida o’rnatilgan rezervuarlar atrofi tuproq bilan marza sifatida o’raladi. Bundan maqsad, agarda rezervuarlar tesxilib qolsa, gaz boshqa joyga tarqalmasdan shu marza ichida saqlanishi kerak.

Guruhda joylashgan rezervuarlarning orasidagi masofa kamida 2 m bo’lishi kerak. Marzaning eng tor tepasi kamida 0,5 m bo’lishi kerak. Guruh rezervuarlarning umumiy hajmi 200 m³ bo’lsa, guruhlar orasidagi masofa kamida 5 m bo’lishi kerak. Agarda guruh rezervuarlarning umumiy hajmi 200 - 700 m³ bo’lsa, guruhlar orasidagi masofa kamida 10 m bo’lishi kerak; 700 – 2000 m³ bo’lsa 20 m. Bunga sabab, saqlanayotgan gazning miqdori oshgan sari, uning xavfi ham oshib boradi.