O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi d. Q. Maksumova g’. U. Qobilov

Biomassa energiyasi va ekologik yoqilg’ilarning boshqa turlari 
Chorvachilik fermalaridagi go’ng va go’ngning suyug’i atrof-muhitni 
ifloslantiradi. Yangi go’ngning dalalarga solinishi yer osti suvlari va havoning 
zaharlanishiga, yerning zararli mikroorganizmlar bilan ifloslanishiga olib keladi. 
Bundan tashqari, go’ng chirishi davomida atmosferaga ko’p miqdorda - 1 tonna 
quruq go’ng uchun 300 - 400 m
3
  hisobida metan gazi ajralib chiqadi. 1 tonna 
metan gazining atmosferaga chiqarilishi 21 tonna karbonat angidrid 
chiqarilishiga teng.  Qishloq  xo’jalik  chiqindilari:  paxtachilikda-g’o’zapoya, 
g’allachilikda-  somon  va  poxol,  chorva  va  parandachilikda-organik  chiqitlar 
(go’ng)  hisoblanadi.  Yiliga  aholi  jon  boshiga  yiliga  1,2  m
3
  deb  qabul  qilingan 
qattiq  maishiy  chiqindilar  (QMCh)ning  o’rtacha  me’yoriga  muvofiq,  bir  yilda 
faqatgina  aholidan  chiqqan  chiqindilarning  yig’ilish  hajmi  10991,5  ming  m
3 
ni 
tashkil  etmoqda.  Aholi  yashash  punktlaridagi  jamoat  tashkilotlarini  qo’shib 
hisobga olganda bu ko’rsatkichlar mos ravishda 1,5 m
3
 va 13739,4 ming m
3
 ni 
tashkil  etadi.  O’zbekiston  Respublikasida  maishiy  va  xo’jalik-ishlab  chiqarish 
faoliyati  natijasida  har  yili,  me’yoriy  hisob-kitoblar  asosida, 30 mln  m
3
  dan 
ko’proq qattiq maishiy chiqindilar hosil bo’ladi.  
O’zbekiston  uchun  biomassalarni  ishlatib,  energiya  ishlab  chiqarishdagi 
asosiy  xomashyo  -  bu  chorvachilik  va  parrandachilik,  oziq-ovqat  va  sanoat 
chiqindilari,  qattiq  maishiy  chiqindilar,  shahar  oqova  suvlari  va  o’simlik 
qoldiqlari hisoblanadi. Chiqindilardan energiya olishda, asosan chorvachilikdagi 
og’ilxona go’nglari qiziqroq. Biogaz olish sohasidagi keyingi manba - bu shahar 
oqava  suvlarini  tozalash  stansiyasi  cho’kindilaridagi  faol  balchiq  loylardir. 
Aerasiya  stansiyalarda  hosil  bo’ladigan  faol  balchiq  loylarning  yillik  yig’ilish 
miqdori  1mln.  tonnani  tashkil  etadi.  Olingan  biogaz  aerasiya  stansiyalarida 
issiqlik va elektr energiyasi olish uchun, qayta ishlangan balchiq loylar esa o’g’it 
sifatida ishlatilishi mumkin. 

---

99 
 
O’zbekiston  Respublikasida  biogazning  salohiyati  uncha  katta  emas,  degan 
da’volarga  qaramasdan,  hisob-kitoblar  shuni  ko’rsatmoqdaki,  faqatgina 
chorvachilik  va  shahar  qattiq  maishiy  chiqindilaridan  foydalanilganda 
biogazning  yalpi  salohiyoti  yiliga  16  mlrd  m
3
ga  va  texnikaviy  hamda  iqtisodiy 
salohiyati  yiliga  8,9  mlrd  m3  dan  ortiq  ekan.  Issiqlik  berish  qobiliyatiga  ko’ra, 
texnikaviy salohiyatning ko’rsatilgan qiymati 6,5 mlrd m
3
 tabiiy gazga yoki 7,5 
mln t.sh.yo. ga to’g’ri keladi. 
Shuningdek,  bu  chiqindilarni  qayta  ishlashning  texnikaviy  amalga  oshirish 
mumkin  bo’lgan  hajmining  o’zidangina  respublika  qishloq  xo’jaligi  14  mln 
tonna  ekologik  toza,  yuqori  sifatli  organik  o’g’it  olish  mumkinligi 
ahamiyatliroqdir, bu esa 1,4 mln tonna mineral o’g’itga teng.   
Biogazning  yalpi  va  texnikaviy  salohiyatining  keltirilgan  qiymatlari  shahar 
oqova  suvlari  cho’kndilarini  qayta  ishlash,  shahardagi  o’simlik  qoldiqlarini 
yig’ish  va  ishlatish,  tashlandiq  yerlarda  energetik  maqsadlarda  o’simliklar 
yetishtirishshni  tashkil  etish  va  boshqa  ko’plab  bioenergetikani  rivojlantirish 
omillari  hisobiga  ancha  o’sishi  mumkin.  Shunday  qilib,  qattiq  maishiy 
chiqindilar  va  chorvachilik  chiqindilaridan  olinadigan  biogazning  texnikaviy 
salohiyati respublikaning energiyaga bo’lgan yillik talabining 10% dan ortig’ini 
tashkil  etadi  va  bu  respublikamizda  biogaz  texnologiyalarining  rivojlanish 
kelajagi  porloq  ekanligini  ko’rsatadi.  Qishloq  xo’jaligi  chiqindilarini  biogaz 
uskunalarida  qayta  ishlash  xo’jaliklarga  har  qanday  maishiy  gaz  asboblaridan 
foydalanish  va  qishloq  xo’jalik  texnikasi  uchun  yoqilg’i  sifatida  ishlatish 
imkonini beradi.