O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi chirchiq davlat pedagogika instituti

Oltingugurt vodorodli birikmalari
Oltingugurt vodorodli birikmalari. Н₂S va H₂S₂ erkin holda juda beqaror, tuzlari ma’lum MeS va MeS₂.
H₂S-rangsiz, zaharli gaz, hidi yoqimsiz, palag’da tuxum hidi keladi.Qaynash harorati-60,3^оC, suyuql. harorati -85,5^оS. Yuqori haroratda parchalanadi:
Н₂S = H₂ + S
Suvda yaxshi eriydi. 3 hajm suvda 1 hajm vodorod sulfid eriydi. Kuchsiz ikki asosli kislota (K₁=6_*10^-8; K₂=10^-14).
Н₂S  H⁺ + HS^-
HS^-  H⁺ + S^2-
Sulfid kislotaning tuzlari sulfidlar deyiladi.Tarkibida Na⁺,K⁺,NH₄⁺ ionlari tutgan sulfidlar suvda eriydi. Og’ir metallarning sulfidlari suvda erimaydi.
Sulfid kislotaning tuzlari-sulfidlar suvda erimaydi. Ishqoriy metallar tuzlari va ammoniy sulfid eriydi. Sulfidlarning xarakterli xossalaridan biri ularning rangli bo’lishidir. Ishqoriy va ishqoriy-yer metallari tuzlari rangsiz, og’ir metall tuzlari har xil rangga bo’yalgan. FeS, CoS, NiS, Ag₂S, PbS, Bi₂S₃ tuzlari qo’ng’ir-qora rangli, ZnS va СаS oq rangli, СdS, SnS, Аs₂S₃ sariq rangli, MnS teri rangli, Sb₂S₃ jigar rangli bo’ladi.
Bundan analitik kimyoda qo’llaniladi, ya’ni kationlar shu asosda bir-biridan ajratiladi. Issiqqa nisbatan sulfidlar beqaror, qizdirilganda ular erkin oltingugurt hosil qilib parchalanadi. CuS(qora rangli) suvda ham syultirilgan kislotalarda ham erimaydi. FeS(qora rangli) suvda erimaydi, lekin kislotalarda eriydi. HgS(qora) –konsentrlangan nitrat kislotada ham erimaydi. Ko’p sulfidlar konsentrlangan xlorid kislotada eriydi. РbS, ZnS, CuS bo’lsa nitrat kislotada eriydi. НgS zar suvida erishi aniqlangan. Sulfidlar orasida o’zgaruvchan tarkibli birikmalar ham uchraydi. Masalan, FeS_1,01 dan boshlab FeS_1,14 gacha.
Na₂S,CaS va BaS teridan tuklarni yo’qotish uchun ishlatiladi.ZnS – lyuminofor bo’yoqlar olishda ishlatiladi.
Sulfidlar oson gidrolizga uchraydi.Bunda nordon tuzlar hosil bo’ladi:
NaOH + H₂S = NaHS + HOH
NaHS + NaOH = Na₂S + HOH
Alyuminiy va xrom(III) sulfidlari suvda oson qaytmas gidrolizga uchraydi:
Аl₂S₃ + 6HOH = 2Al(OH)₃ + 3H₂S
Cr₂S₃ + 6HOH = 2Cr(ОН)₃ + 3Н₂S
Hamma sulfidlar , shuningdek H₂S-kuchli qaytaruvchi:
H₂S + Сl₂ = 2HCl + S 2H₂S + O₂ = 2H₂O + 2S
2KMnO₄ + 5H₂S + 3H₂SO₄ = 2MnSO₄ + 5S + K₂SO₄ + 8H₂O
Quruq H₂S yonganda oltingugurt (IV) va suv hosil bo’ladi:
2H₂S + 3O₂ = 2H₂O + 2SО₂
4NiS + 7O₂ = 2Ni₂O₃ + 4SO₂
Juda kuchli oksidlovchilar ishtirokida sulfidlar sulfatlargacha oksidlanadi:
NiS + 2O₂ = NiSO₄
3CuS + 14HNO₃ = 3Cu(NO₃)₂ + 3H₂SO₄ + 8NO + 4H₂O
CuS + 4H₂O - 8e   Cu²⁺ + SO₄^{2 -}+ 8H⁺
NO₃^- + 4H⁺ + 3e^- NO + 2H₂O
Kislotali muhitda KMnO₄, K₂Cr₂O₇, HNO₃ sulfidlarni S^2- yoki SO₄^2- gacha oksidlaydi:
2KMnO₄ + 5Na₂S + 8H₂SO₄ = 2MnSO₄ + 5S + K₂SO₄ + 5Na₂SO₄ + 5H2O
3PbS + 8HNO₃ = 3PbSO₄ + 4H₂O + 8NO
CoS + H₂O₂ + 2CH₃COOH = Co(CH₃COO)₂ + S + 2H2O
Tuzlarga H₂S yoki uning tuzlarini ta’sir ettirish orqali sulfidlar olinadi:
CuSO₄ + H₂S = CuS + H₂SO₄
FeCl₂+(NH₄)₂S = FeS+ 2NH₄Cl
Na₂SO₄ + 4C = Na₂S + 4CO