O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat univеrsitеti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2-jadval 
Xalq og‘zaki ijodining o‘ziga xos xususiyatlari: 
 
B
ola
la
rni
ng 
 o
‘z
  ij
odk
or
lig
i  
va  i
jr
ochi
lig
i 
hos
ilal
ari 
 bo’lg
an
  qo
‘sh
iq
la
r 
va 
 o
‘y
in
la
r 
– 
o
‘z
bek 
 bol
al
ar
  f
olklo
rin
in
g 
 as
os
in
i  
tas
hkil
 
et
ad
i
. 
Bolalar folklori - kichkintoylar olami bilan kattalar 
dunyosining o‘zaro uyg‘unlashuvi oqibatida yuzaga 
kelgan o‘yinlar, qo‘shiqlar va muzikali poetik 
janrlarning yaxlit bir tizimiga aylangan xalq og‘zaki 
ijodiyotining o‘ziga xos tarmog‘idir. 
Kattalar hamisha o‘z farzandlarini o‘ylab yashaganlar – 
mehnat va ijod bilan shug‘ullangan. Bu jarayon ularda bola 
va uning taqdiri to‘g‘risida qayg‘urish majburiyatining  
tobora chuqurlashuvi tarzida kechib, talay qo’shiqlarning 
to‘qilishiga sabab bo’lgan. 
Kattalar bolalarning tabiatga munosabatini 
shakllantirishda ham faol ishtirok etadilar. Buning 
natijasida bolalar taqvimi va uni ifoda etuvchi 
marosim qo’shiqlari yuzaga kelgan. 

---

50 
 
So‘z san’atining 
boshlang‘ich namunasi – 
unda uzoq o‘tmishda 
yashagan ibtidoiy ajdodlar 
hayoti o‘z ifodasini topgan. 
 
Folklor asarlari og‘zaki 
aytiladi (ertak, maqol, 
topishmoq, rivoyat,afsona, 
latifa, naql); ijro etiladi 
(doston, og‘zaki drama, lof, 
askiya); kuylanadi (qo‘shiq
) 
 
Xalq – 
folklorning ijodkori. 
Folklor qabila, urug‘, 
elat, xalq yoki 
millatning mafkurasi 
va psixologiyasini 
aks ettiradi. 
 
Xalq 
og‘zaki 
poetik ijodi –
folklor 
 
Folklorda 
an’anaviylik
-
mavzu va
 
g‘oyaviy mundarijasi, 
badiiy mazmunda aks 
etadi
 
 
Folklor asarlari jonli ijro 
jarayonidagina yashaydi.U 
asosan so‘z va kuy 
uyg‘unligida ijro etiladi. 
 
Variantlilik-folklorning 
jonli yashash tarzi.Variant-
ma’lum bir asarning jonli 
og‘zaki epik an’ana zaminida 
vujudga kelgan, bir-birini 
inkor etmasdan, yonma-yon 
yashay oladigan va o‘zaro 
farqlanuvchi matnlardir
. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3-slayd 
Alla janri xususiyatlari 

---

51 
 
 
 
 
4-slayd 
 
 
Allalar faqat 
kuylanadi.Monoto
n  ohang  yetakchi 
Bola uchun uning 
so’zi emas, balki 
kuyi muhim 
So’z ohang va 
harakat birligi 
allalarning 
kompozitsion 
butunligi 
Allalarda to’rtlik 
band tuzilishi 
yetakchi 
allalarda bola qo’zichoq, 
qo’chqor, olqor, 
toychoq, saman,  toyloq, 
bo’taloq, kiyik(ohu), 
quralay, serka, bulbul 
kabilar orqali  
obrazlanadi 
BOLALAR FOLKLORI JANRLARI 
ALLALAR (VOQEABAND 
(SUJETLI) va PAROKANDA  
ALLALAR) 
 
AYTIM-OLQISHLAR 
ERKALAMA VA 
OVUTMACHOQLAR 
TEGISHMACHOQLAR
 
MASXARALAMALAR
 
YALINCHOQLAR
 
QIZIQMACHOQLAR 
HUKMLAGICHLAR
 
QAYTARMACHOQLAR 
MASXARALAMALAR
 

---

52 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5-slayd 
 
 
 
 

---

53 
 
 
 
 

---

54 
 
 
 
                Tavsiya etiladigan adabiyotlar
: 
1.  Karimov I.А. Barkamol avlod – O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori.– 
–T., 1997. 
2. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. –T.: Ma’naviyat,  
2008. 
3. Allayo-alla. O‘zbek xalq allalari. To‘plovchi va nashrga tayyorlovchi  
4. Afzalov M. O‘zbek xalq ertaklari haqida. –T.: Fan, 1964. 
5. Berdiyorov H., Rasulov R. O‘zbek tilining paremiologik lug‘ati. – 
T.:O‘qituvchi,1989. 
6. Boychechak.O‘X I . To‘plovchi, nashrga tayyorlovchi O.Safarov.–  
T.G‘ASN,1984. 
7. Valixonov O. Chiston. // “Guliston”  j., 1974, 7-son, 31-b. 
8. Galiyev Sh., O‘zbek bolalar o‘yin folklori.– T.:Fan, 1998. 
9. Jalolov G‘. O‘zbek ertaklarida janrlararo munosabat.– T.:Fan,1983. 
10. Jumaboyev M. Bolalar adabiyoti va folklor. –T.,2006. 
11. Jahongirov G‘. O‘zbek bolalar folklori. –T.:O‘qituvchi, 1972. 
12. Imomov K. O‘zbek xalq satirik ertaklari. –T.:Fan,1974. 
13. Mahmudov T. Hamid Olimjonning “Oygul bilan Baxtiyor” ertak-dostoni  
va uning folklor asoslari. SamDU asarlari: Adabiyot va hayot. – 

---

55 
 
     Samarqand,1969, 84-100-b. 
14. Safarov O. Chittigul. O‘zbek bolalar xalq o‘yinlari. – T.G‘ASN, 2000. 
      Yana: Hamid Olimjon she’riy-adabiy ertaklari. // Pedagogik mahorat, 
     2003,  4-son, 62-69-b. Yana: Folklor va bolalar adabiyoti. // O‘TA, 2003,  
     6-son, 20-27-b. Yana: O‘zbek xalq og‘zaki ijodi. –T.: Musiqa, 2010.  
    Yana: Bolalarni erkalovchio‘zbek xalq qo‘shiqlari. –T.,1985; yana: O‘zbek  
     bolalar xalq o‘yinlari. – T.:Sharq, 2010. 
15. Topishmoqlar. O‘XIT. –T.:G‘ASN, 1989. 
16. Shermuhamedov P. Ertak-bu bir bahona.Kitobda: Bolalar olami. – 
     T.:Yosh gvardiya, 1989, 11-19-b. 
17. Shomaqsudov Sh., Shorahmedov Sh. Hikmatnoma. – T.,1990; yana:  
      Maqollarning paydo bo‘lishiga doir. // O‘TA, 1971, 4-son, 31-33-b. 
18. O‘zbek allalari. To‘plovchi va nashrga tayyorlovchilar: T.Nafasov,  
      K.Ochilov. – Qarshi, “Nasaf”, 1994. 
19. G‘oziyeva S. Rasmli topishmoqlar. –T.:O‘qituvchi, 1979. 
20. Husainova Z. O‘zbek topishmoqlari. –T.:Fan, 1966