O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat univеrsitеti


Oybekning  bolalik  olami  (1905-1968)



Download 7,84 Mb.
Pdf ko'rish
bet100/190
Sana16.07.2021
Hajmi7,84 Mb.
#120887
1   ...   96   97   98   99   100   101   102   103   ...   190
Bog'liq
bolalar adabiyoti

        Oybekning  bolalik  olami  (1905-1968).     
O‘zining roman va qissalari, 
ilmiy-nazariy,  siyosiy,  badiiy  publitsistik  asarlari,  tarjimalari,  ajoyib  she’rlari,  
dostonlari,  hikoyalari  bilan  o‘zbek  adabiyoti  xazinasini  boyitgan  atoqli  so‘z 
san’atkorlaridan  biri  –  Muso  Toshmuhammad  o‘g‘li  Oybek  bolalar  adabiyoti 
taraqqiyotiga ham munosib hissa qo‘shgan adibdir. U yaratgan she’r va hikoyalar, 
qissa  va  dostonlar  bolalar  ma’naviyatiga  samarali  ta’sir  etib,  yosh  avlod  estetik 
didining shakllanishida katta rol o‘ynamoqda. “Gunafsha” (1926), “Bolalikni eslab” 
(1926), “Shaharcha bolalariga” (1934), “Shoirning bolaligi” (1937), “Eski va yangi 
bolalik”  (1937),  “Odobli  Tursun”,  “Ahmadjon  bog‘bon”  (1971)  kabi  she’riy 
kitoblari,    “Zafar  va  Zahro”  (1953),  “Haqgo‘ylar”  (1976),  “Bobom”  (1957)  kabi 
dostonlari,  “Alisherning  yoshligi”  (1967)  qissasi,  “Globus”  hikoyalar  to‘plami, 
“Bolalik” kabi asarlari ayniqsa xarakterlidir.  
Yozuvchi  Oybekning  bolaligi  ham  barcha  mehnatkash  xalq  bolalari  kabi 
kechadi.  U  yoshlikdan  uy-ro‘zg‘orga  qarashish,  guzardan  narsa  olib  kelish,  suv 


151 
 
tashish,  o‘tin  yorish,  qor  kurash  kabi  yumushlarni  bajaradi.  Barcha  bolalar  kabi 
bahor  vaqtlarida  tomma-tom  oshib,  varrak  uchirar,  dovuchcha  qoqar,  qish  bo‘lsa 
oshiq o‘ynar, xo‘roz, tuxum va it urishtirishlarda qatnashar, yoz kunlari onasining  
pinjida qarindosh-urug‘larining  uylariga “mehmon”ga borar, hayit, sayil va boshqa 
milliy  bayram  kezlarida  esa  o‘zida  yo‘q  sevinib  dor  o‘yini,  xalq  qiziqchiliklarini, 
ko‘ngil ochar tomoshalarni ko‘rishga muyassar bo‘lar edi. Keyinchalik “Shaharcha 
bolalariga”,  “Shoirning  bolaligi”  she’rlarida  shu  manzaralar  o‘z  aksini  topadi. 
Oybekning bolalar va o‘smirlarga bag‘ishlangan she’riy asarlarida bugungi qaynoq 
hayot,  ilm,  hunar  va  mehnatga  bo‘lgan  muhabbat,    vatanparvarlik,    jamoatchilik, 
ijtimoiy  burchni  anglash  kabi  xususiyatlar  aks  etgan.  Bu  fazilatlar  o‘sha  davrda 
Oybek  asarlarining  yetakchi  mavzuiga  aylanadi.  Shoir  g‘oyaviy-badiiy  kuchli 
she’rlar bilan birga, bolalar va o‘smirlar hayotini tasvirlovchi hikoyalar ham yozdi. 
1981-yilda adibning “Globus” nomli to‘plami bosilib chiqdi. Bunda Oybekning shu 
vaqtgacha  e’lon qilinmagan  “Gulnor  opa”  (1930),  “Fonarchi  ota”  (1930),  “Singan 
umid” (1930), “Tillatopar” (1930 ) hikoyalari ham chop etilgan.  
Oybek  Pokiston  bolalari  hayotiga  bag‘ishlangan  “Qonli  barmoqlar”  (1962) 
hikoyasini  yozdi.  Hikoyada  Pokistonda  tinchlik  uchun  kurashuvchilardan  qanday  
qasos  olinayotganligi,  ularning  bolalari  ko‘chalarga  chiqarib  tashlanayotganligi, 
tilanchilikka  va  malaylikka  mahkum  etilayotganligi  tasvirlanadi.  Yozuvchi  buni 
asar  qahramoni  to‘qqiz  yoshli  Alining  sarguzashtlari  orqali  aks  ettiradi.  Oybek 
hikoyada  Alilarning  yashash  sharoitini  va  qanday  kun  kechirishini  quyidagicha 
hikoya qiladi: “Gorishov Lohurning bag‘ridagi bir daha. Lohur - qo‘shiqlar, gullar 
diyori. Gorishov esa dahshat! Ali bu xaroba  – vayronalar ichida yuguradi. Ko‘cha, 
yo‘lka  deydigan  narsa  yo‘q,  tutash  xaroba  kulbalar.  Shunday  xaroba  kulbalarning 
birida Ali bilan onasi, otasi qamalgandan so‘ng haydalib, ko‘chaga tashlangan  edi”. 
Pokiston  shaharlarining  ko‘cha-ko‘ylarida  to‘da-to‘da    tilanchi  bolalar  yuradi. 
Gadoylar  odatda  “baxshish”  deyilsa,  o‘zlarini  tomdan  tashlab  yuborishga  tayyor 
ekanligi hikoyada bo‘rtib turadi. Ali bir parcha non qidirib, besh-olti kundan buyon 
rastalarni  kezib  yurganida  gulobchi  do‘kondor  uni  chaqirib  “jahl  aralash  dedi:  
“Mana bu yashiklarni bo`shat!”  Buning evaziga esa haq to‘lashga va’da qiladi. Ali: 
“rostdanmi?”,– deb so`raydi va do‘kondorning “ha” degan tovushini eshitgach, bola 
uzun xo‘rsindi, jilmaydi. Kir, kalta ko‘ylagining yenglarini shimarib, ishga tushdi”. 
Ali yashiklardagi siniq gulob shishalarini tashiydi: “Siniq, cheti uchgan shishalar va 
berahm  quyoshning  issig‘i  xunob  qilar,  kichik  barmoqlari  tilingan,  qo‘llari  qon. 
Ammo och, tentirab yurishdan charchagan bola bu xizmatdan  vaqti xush edi. Isqirt, 
juldur,  cho‘pday  oriq  bolalar  Alining  qonagan  qo‘llariga  tikildilar.  Bolalar  unga 
ko‘mak  bermoqchi  bo‘lganlarida  u  “rahmat”,  deb  javob  berdi.  Ali  och-nahor, 
barmoqlarini shisha siniqlari kesib achitishiga,  bir parcha non topishning nihoyatda 
azob-uqubatlari  va  mashaqqatlariga  qaramay,  do‘kondor  gulobchining  og‘ir  ishini 
bajardi. Do‘kondor bir qutini ochib, yupqa “chapatti” nonni uloqtirdi. Ali ilib oldi, 
quvonib dedi: 
– Darrov borib, ayamga beraman, u kasal! 
– Aya, men keldim, non topib keldim. Turing, non yeng, non... 
Kampir onasining yuzini ochdi: 


152 
 
– O‘tdi olamdan!  
Dard  bilan,  yo‘qchilik  bilan,  ochlik  bilan,  g‘am  bilan  hamisha  kurashgan  bu 
g‘arib  ayolning  yuzida  baxtsiz  hayotning  eng  so‘nggi  nafasida  o‘lim  bilan  kurash 
dahshati ko‘rinar  edi”...  
Bu  hayotiy  parcha  faqat  pokistonlik  Alining  hayoti  uchun  xos  hodisa 
bo‘libgina  qolmay,  balki  kambag‘al  mehnatkash  bolalarining  hayoti  uchun  ham 
tipik  hol  edi.  Kitobxon  Alining  sarguzashtlari  bilan  tanishar  ekan,  unda  oddiy  
insoniy  huquqlardan  ham  mahrum  etilgan  bolaning  ayanchli  taqdiri  orqali 
yovuzlikka nisbatan nafrat tuyg‘ulari shakllanadi. Muhimi shundaki, hayotda doimo 
yovuzlik bilan ezgulik orasida tinimsiz kurash borishini, bu kurash insonlarni ulug‘ 
ishlarga otlantirishi mumkinligini his qiladilar.   
Oybek buyuk o‘zbek shoiri Alisher  Navoiyning bolalik yillari haqida hikoya 
qiluvchi    “Alisherning    yoshligi”  qissasini  (1967)    ham  yozadi.  Ulug‘  Navoiy 
Oybekning  sevimli  siymolaridan  biri  edi.  Bu  haqda  adib  maqolalaridan  birida  
shunday  hikoya  qiladi:    “Navoiy  she’riyati  va  Navoiy  obrazi  hamisha  kuchli  bir 
quyosh kabi ko‘nglimni tortar edi. O‘z asarlarimda Navoiy obrazini yaratishga zo‘r 
mayl va istagim bor edi. Yoshligimdan beri Navoiyning o‘lmas, adabiy she’rlarini 
sevib  o‘qir  edim,  uning  jozibali  g‘azallari  borgan  sari  ko‘nglimga  singib  bordi,  
shakl va mazmunlari yuragimni maftun etdi... U mening ko‘nglimda, yodimda edi,  
butun  borlig‘imni  band  etgandi.  Yursam-tursam  hamisha  Navoiyni  o‘ylar  edim. 
Uning  ma’nodor,  aqlli  ko‘zlari  hamisha  xushfe’l,  rahmdil,  olijanob  qiyofasi,  asl 
pok,  ulug‘  qalbini  his  etardim,  ko‘z  o`ngimda  ko‘rardim...”  Oybek  1928-yildan 
boshlab  Alisher  Navoiy  ijodini  chuqur  o‘rganishga  kirishdi.  U  dastlab,  Navoiy 
ijodiga doir ko‘pgina ilmiy maqolalarni o‘qib o‘rganadi. Keyinroq “Navoiy”, “Guli 
va  Navoiy”  dostonlarini  nashr  ettiradi.  Davlat  mukofotiga  sazovor  bo‘lgan 
“Navoiy”  romanida  ulug‘  shoir  va  mutafakkir  hayotining  kamolot  davri 
tasvirlanadi.  “Alisherning  yoshligi”  qissasida  Hirotdagi  (taxminan  1447-1452- 
yillar)  tarixiy  voqealar,  shahzodalarning  Shohruh  vafotidan  keyingi  o‘zaro  taxt 
uchun kurashlari va shu davrda o‘tgan Alisherning bolalik (to‘rt  yoshdan boshlab) 
yillari  haqida  hikoya  qilinadi.  Qissada  Alisher  obrazining  takomili  o‘sha  vaqtdagi 
tashqi  muhit  voqealari  va  ziddiyatlari  bilan  uzviy  aloqada  tasvirlanadi.  Hukmron  
doira  orasida  mavqei  ancha  baland  bo‘lgan  G‘iyosiddin  va  Gulbegim  bekaning 
oiladagi samimiyliklari, o‘zlarini sipo  ham  oqilona  tutishlari, farzandi  Alisherning 
ham  jismoniy,  ham  aqliy  tomondan  kamolotida  muhim  rol  o‘ynaganligi  haqqoniy  
tasvirlanadi.  Yosh  Alisher  xarakteridagi  o‘ziga  xos  xislatlar  uning  bolalik 
chog‘idanoq  namoyon  bo‘lgan  edi.  Alisher  siymosiga  xos  bo‘lgan  aqllilik, 
kattalarga  bo‘lgan  samimiy  hurmat,  she’riyatni  nozik  his  etish,  g‘azallarni  g‘oyat 
maromiga  yetkazib,  ifodali  o‘qish,  ayniqsa,  “ot  choptirishdan  fikr  yuritish 
yaxshiroqdir chamamda”, deyishi  kitobxonda katta taassurot qoldiradi. Alisherning  
keyinchalik  buyuk  davlat  arbobi,  ulkan  shoir  darajasiga  yetishishida  bu  kabi 
fazilatlarning  o‘zigina  yetarli  asos  bo‘lib  xizmat  qilmadi,  albatta.  Oybek  Alisher 
xarakterining  shakllanish  jarayonini  har  bir  epizod,  suhbat,  yordamchi  obraz  va 
qahramonlar  munosabati  orqali  ham  badiiy  asoslay  olgan.  Alisherning  o‘qishga  - 
maktabga bo‘lgan havasini adib uning tilidan: “Ov qilmoq merganlik - ermak narsa, 


153 
 
lekin  eng  zo‘r  zaruriyat  maktabdir.  Turmushning ko‘p  sirlarini  maktab o‘rgatadi”, 
deb  uning  ilmga  bo‘lgan  qiziqishini  tasvirlaydi.  Shu  bilan  birga  uning  ota-onasi, 
qavm-qarindoshi  va  boshqalarning  suhbati,  shoirlarning  g‘azallari  Alisherga  katta 
ta’sir etganini qayd etadi. Adibning “Bolalik” qissasi avtobiografik xarakterga ega 
bo‘lib,  uning  markazida  yosh  Musaning  sarguzashtlari  yotadi.  Bola  obrazining 
hayotdagi  asosi  adib  Oybekning  o‘zidir.  Asarda  Musavoyning  yetti  yoshgacha 
bo‘lgan  davrdagi  xarakteri  sho‘xlik,  tegajoqlik,  tinib-tinchimaslik  va 
o‘yinqaroqlikdan  tashqari,  ochiq  ko‘ngil,  dangalchi  o‘tkir  zehnliligi  Oybekona 
tasvirga ega. “Bolalik” qissasida Turg‘un, A’zam, Ahmad, Qodir, Hoji, Sobir kabi 
Musavoyning tengqurlari va o‘rtoqlarining obrazlari ham berilgan. Ularning har biri 
o‘z  shaxsiy  qiyofalariga  ega.  Oybek  o‘sha  davr  tashvishlari  bolalar  hayoti  va 
taqdirida  ham  ma’lum  darajada  aks  etganligini  mahorat  bilan  tasvirlaydi.  Xulosa 
qilib  aytganda,  Oybek  yuqoridagi  kabi  asarlari  bilan  o‘zbek  bolalar  adabiyotining 
shakllanishi  va  yuksalishiga  katta  hissa  qo‘shdi.  U  o‘zining  bunday  asarlari  bilan 
bolalar adabiyotining sevimli kuychisiga aylanib qoldi. 
 
 

Download 7,84 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   96   97   98   99   100   101   102   103   ...   190




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish